Các bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson

1. Tập thể dục có tốt cho người bị Parkinson không? Vì sao?

Tập thể dục là 1 phần quan trọng trong cuộc sống lành mạnh của mọi người. Đối với những người mắc bệnh Parkinson (PD), tập thể dục còn hơn cả sức khỏe - nó là một phần quan trọng để duy trì sự cân bằng, khả năng vận động và các hoạt động trong cuộc sống hàng ngày. Nghiên cứu cho thấy bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson không chỉ có thể duy trì và cải thiện khả năng vận động, tính linh hoạt và thăng bằng mà còn làm giảm các triệu chứng không vận động như trầm cảm hoặc táo bón.

Kết quả của nhiều nghiên cứu về bệnh Parkinson cho thấy những người mắc bệnh bắt đầu tập các bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson trong thời gian điều trị sớm sẽ bị giảm chất lượng cuộc sống chậm hơn so với những người bắt đầu muộn. Thiết lập thói quen tập bài tập thể dục cho bệnh Parkinson sớm là điều cần thiết để quản lý bệnh tổng thể.

Quỹ Parkinson, phối hợp với Trường Cao đẳng Y học Thể thao Hoa Kỳ, đã tạo ra các khuyến nghị tập thể dục mới cho bệnh Parkinson để cung cấp cho mọi người các chương trình và hướng dẫn tập thể dục an toàn và hiệu quả.

Hoạt động thể chất và tập luyện bài tập thể dục cho bệnh Parkinson thường xuyên có thể có tác động tích cực đến các khía cạnh khác nhau của tình trạng này, bao gồm các triệu chứng vận động, sức khỏe thể chất tổng thể và chất lượng cuộc sống.

• Triệu chứng vận động: Các bài tập thể dục cho bệnh Parkinson có thể giúp cải thiện các triệu chứng vận động như run, cứng khớp, vận động chậm và mất ổn định tư thế. Nó góp phần duy trì và cải thiện sự cân bằng, phối hợp và dáng đi. Tập luyện các bài tập tập trung vào sức mạnh, tính linh hoạt và thể dục nhịp điệu có thể giúp những người mắc bệnh Parkinson duy trì hoặc thậm chí tăng cường chức năng vận động của họ.
• Tác dụng bảo vệ thần kinh: Nghiên cứu cho thấy tập các bài tập cho bệnh nhân Parkinson có thể có tác dụng bảo vệ thần kinh, nghĩa là nó có thể giúp bảo vệ và thúc đẩy sự sống sót của các tế bào não bị ảnh hưởng bởi bệnh Parkinson. Tập thể dục kích thích sản xuất các yếu tố tăng trưởng, chẳng hạn như yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não, hỗ trợ sự phát triển và duy trì tế bào thần kinh.
• Cải thiện thể lực: Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện thể lực tim mạch, sức mạnh cơ bắp và tính linh hoạt, những điều này rất quan trọng đối với sức khỏe thể chất tổng thể và khả năng hoạt động. Các bài tập cho bệnh nhân Parkinson có thể giúp tăng cường sức bền, trương lực cơ và tính linh hoạt, giúp các hoạt động hàng ngày được thực hiện dễ dàng hơn.
• Tâm trạng và sức khỏe tinh thần: Tập thể dục đã được chứng minh là có tác động tích cực đến tâm trạng và sức khỏe tinh thần. Nó có thể giúp giảm các triệu chứng trầm cảm và lo lắng, thường gặp ở những người mắc bệnh Parkinson. Hoạt động thể chất giải phóng endorphin, chất hóa học "cảm thấy dễ chịu" tự nhiên của cơ thể, thúc đẩy cảm giác hạnh phúc và cải thiện sức khỏe tinh thần tổng thể.
• Chức năng nhận thức: Một số nghiên cứu cho thấy tập thể dục có thể mang lại lợi ích về nhận thức cho những người mắc bệnh Parkinson. Hoạt động thể chất thường xuyên có khả năng tăng cường chức năng nhận thức, bao gồm sự chú ý, trí nhớ và chức năng điều hành.
• Tăng cường sự tham gia của xã hội: Việc tham gia vào các chương trình tập thể dục hoặc hoạt động nhóm có thể mang lại cho những người mắc bệnh Parkinson cơ hội được tương tác và hỗ trợ xã hội. Điều này có thể giúp chống lại cảm giác bị cô lập và cải thiện sức khỏe tâm lý tổng thể.

2. Hướng dẫn các bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson

Không có “đơn thuốc tập thể dục” nào phù hợp cho tất cả mọi người bị bệnh Parkinson. Loại bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson bạn thực hiện phụ thuộc vào các triệu chứng và khả năng của bạn. Đối với những người ít vận động, bắt đầu bằng các bài tập cường độ thấp, chẳng hạn như đi bộ, sẽ có lợi. Sau đó có thể được tăng lên thành hoạt động thường xuyên, mạnh mẽ hơn nếu được.

Các hướng dẫn tập thể dục bao gồm tần suất, cường độ, thời gian, loại bài tập thể dục cho bệnh Parkinson, khối lượng và mức độ tiến triển của các bài tập được khuyến nghị để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho những người mắc bệnh Parkinson. 

Điều quan trọng nhất là phải tập thể dục thường xuyên. Bạn nên tìm một bài tập thể dục cho bệnh Parkinson mà bạn thích và có thể thực hiện lâu dài.

Có 4 yếu tố cốt lõi của việc tập thể dục rất quan trọng đối với người bị bệnh Parkinson:

• Bài tập tim mạch – ví dụ: Đi bộ nhanh, đạp xe tại chỗ – những hoạt động khiến tim đập mạnh
• Bài tập sức mạnh – ví dụ: sử dụng tạ hoặc dây kháng lực để cải thiện sức mạnh cơ bắp
• Bài tập thăng bằng – ví dụ: Thái cực quyền, khiêu vũ giúp bạn đứng vững hơn
• Bài tập dẻo dai - ví dụ: Bài tập trên thảm, yoga để mang lại sự linh hoạt

2.1. Trong giai đoạn đầu của bệnh

Trong giai đoạn đầu của bệnh Parkinson, khi khả năng vận động vẫn chưa suy giảm nhiều, người bệnh vẫn có thể thực hiện các bài tập thể dục yêu cầu sức mạnh.

Bài tập 1: Bài tập đứng lên ngồi xuống 

Tác dụng: Tăng cường cơ tứ đầu đùi.

Cách thực hiện: 

• Đứng thẳng lưng trước một chiếc ghế. Hai cánh tay duỗi thẳng về phía trước, song song với sàn nhà. 
• Hạ thân trên xuống, đẩy mông về phía sau cho đến khi chạm vào ghế.
• Sau đó, đứng lên một lần nữa và lặp lại ba set từ 8 đến 12 lần.

 Bài tập 2: Đi bộ nhanh hoặc chạy bộ

Tác dụng: Cải thiện sức khỏe tim mạch và kiểm soát dáng đi cho người bệnh Parkinson.

Cách thực hiện:

• Bắt đầu bằng việc đi bộ hoặc chạy bộ chậm với tốc độ mà bạn cảm thấy nhịp tim tăng lên, nhưng vẫn có thể trò chuyện.
• Khi di chuyển, tập trung vào việc vung tay và thực hiện các bài tập để thay đổi tốc độ nếu cần.
• Nếu bạn cảm thấy mệt mỏi, hãy nghỉ ngơi, nhưng cố gắng tăng thời gian đi bộ hoặc chạy bộ lên 30 phút, ít nhất ba lần mỗi tuần.

2.2. Giai đoạn giữa của bệnh Parkinson

Trong giai đoạn giữa của bệnh Parkinson, khả năng di chuyển trở nên khó khăn hơn và nguy cơ té ngã tăng cao. Dưới đây là một số bài tập thể dục cho bệnh Parkinson được đề xuất để cải thiện tình trạng này. Tuy nhiên, trong quá trình tập luyện, an toàn luôn được đặt lên hàng đầu.

Bài tập 1: Chạy bộ tại chỗ

Tác dụng: Cải thiện sự thăng bằng. Lưu ý là hãy tập gần những nơi chắc chắn như tường, ghế để hỗ trợ thăng bằng.

Cách thực hiện:

• Đứng trên một bề mặt ổn định, bắt đầu chạy bộ tại chỗ với tốc độ vừa phải. Nếu cần, chạm nhẹ vào ghế, tường, lan can... để tránh ngã.
• Khi cảm thấy mệt mỏi, dừng lại và nghỉ ngơi.
• Tập chạy bộ tại chỗ tối đa 30 phút mỗi ngày, ba buổi mỗi tuần.
• Ngoài ra, người bệnh Parkinson cũng có thể thực hiện khiêu vũ theo điệu nhạc ưa thích để cải thiện sức khỏe tim mạch và khả năng thăng bằng.
• Nên thực hiện mỗi lần khoảng 30 phút và duy trì ít nhất ba lần mỗi tuần.

Bài tập 2: Tư thế cây cầu

• Tác dụng: Tăng cường cơ bắp chân để giúp người bệnh đứng lên và leo cầu thang.

Cách thực hiện:

• Nằm nghiêng ngược với đầu gối uốn cong và bàn chân đặt chắc chắn trên sàn.
• Hai tay duỗi thẳng về phía trước, lòng bàn tay chạm xuống sàn.
• Siết chặt cơ bụng và nhấc mông lên không trung, hướng lên trần nhà. Hai tay có thể đặt chéo dưới lòng bàn chân hoặc gập chéo dưới lưng.
• Giữ tư thế này trong 10 giây. Lặp lại động tác từ 8 đến 12 lần.

2.3. Giai đoạn nặng của bệnh Parkinson

Trong giai đoạn nặng của bệnh Parkinson, đứng và di chuyển trở nên vô cùng khó khăn. Tuy nhiên, người bệnh có thể lựa chọn một số bài tập để tăng cường và kéo căng cơ bắp.

Bài tập 1: Thân cây xoắn

Tác dụng: Bài tập này giúp tăng phạm vi chuyển động ở cổ, lưng trên và vai, giúp thực hiện các chuyển động và hoạt động hàng ngày dễ dàng hơn.

Cách thực hiện:

• Nằm ngửa với đầu gối uốn cong và bàn chân đặt trên mặt đất.
• Dang hai tay sang hai bên.
• Quay đầu về phía trái và đổ chân sang phải. Sau đó, quay đầu về phía phải và đổ chân sang trái. Khi cảm thấy cơ thể được kéo căng, giữ tư thế này trong khoảng 30 đến 60 giây.
• Lặp lại động tác này hai đến ba lần cho mỗi bên.

Bài tập 2: Tư thế vỏ sò

Tác dụng: Bài tập này tăng cường sức mạnh cho các cơ bên ngoài của hông giúp cơ thể duy trì ổn định.

Cách thực hiện:

• Nằm nghiêng sang một bên, đầu gối cong và xếp chồng lên nhau. Tay trái đặt phía dưới đầu, tay phải đặt vuông góc trước ngực để hỗ trợ thăng bằng.
• Nhấc đầu gối phía trên lên, đồng thời giữ hai bàn chân chạm nhau.
• Khi đã đẩy đầu gối lên cao nhất có thể, cố gắng giữ cho cơ thể không ngả ra phía sau, sau đó hạ chân về vị trí ban đầu. 
• Thực hiện 10-12 lần và sau đó chuyển sang phía bên kia và tiếp tục.

3. Lưu ý khi tập luyện thể dục ở người bệnh Parkinson

Khi mới bắt đầu tập luyện

• Đầu tiên, hãy an toàn trước khi bắt đầu một chương trình tập thể dục, hãy gặp bác sĩ vật lý trị liệu chuyên về bệnh Parkinson để được đánh giá và đưa ra khuyến nghị đầy đủ về chức năng.
• Sử dụng máy đếm bước và tính xem bạn đi trung bình bao nhiêu bước mỗi ngày, sau đó tăng dần từ đó. Nhiều điện thoại thông minh hoặc đồng hồ thông minh có tính năng đếm bước tích hợp hoặc ứng dụng có thể tải xuống.
• Tập thể dục trong nhà và ngoài trời. Thay đổi thói quen của bạn để luôn hứng thú và có động lực.
• Điều quan trọng nhất là chọn các bài tập cho bệnh nhân Parkinson bạn thích.

Tìm kiếm bạn đồng hành

• Nhiều người nhận thấy rằng họ đạt được thành công cao nhất khi tập thể dục cùng với một người khác. Tùy thuộc vào giai đoạn của bệnh, tốt nhất những người mắc bệnh Parkinson nên tập luyện trong môi trường mà những người khác có thể sẵn sàng giúp đỡ nếu cần.
• Các bạn đồng hành tập luyện có thể giúp thúc đẩy và thu hút lẫn nhau trong quá trình tập luyện. Những người mới bắt đầu các các bài tập cho bệnh nhân Parkinson có thể được đạt được nhiều lợi ích khi tập luyện với một cá nhân hoặc một nhóm. 

Mẹo tập các bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson

• Cách tốt nhất để thấy được lợi ích của bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson là tập đều đặn. Những người bị Parkinson tập thể dục kéo dài từ hơn sáu tháng, bất kể cường độ tập luyện, cho thấy sự cải thiện đáng kể về cân bằng chức năng và khả năng vận động so với những người chỉ tập khoảng hai hoặc 10 tuần.
• Khi nói đến tập thể dục cho bệnh nhân Parkinson, cường độ cao hơn có thể mang lại lợi ích lớn hơn. Các chuyên gia khuyến nghị những người mắc bệnh, đặc biệt là những người mới khởi phát hoặc những người ở giai đoạn đầu, nên tập thể dục với cường độ càng lâu càng tốt và thường xuyên nhất có thể. Bạn càng làm nhiều, bạn càng có lợi.
• Tập thể dục cường độ cao là bài tập làm tăng nhịp tim và khiến bạn thở nặng nhọc. Các nghiên cứu tập trung vào việc chạy và đạp xe, nhưng các chuyên gia cảm thấy rằng các bài tập cường độ cao khác như bơi lội cũng mang lại lợi ích tương tự.
• Bất kể tình trạng của bạn như thế nào, hãy luôn giãn cơ, khởi động và hạ nhiệt đúng cách.
• Tập thể dục nhưng phải luôn đảm bảo an toàn bằng cách nhận biết đâu là giới hạn của bạn.
• Tham khảo ý kiến của các nhóm hỗ trợ hoặc nhà trị liệu để có thể đưa ra các bài tập an toàn hoặc giúp bạn thiết lập chương trình của riêng mình

Như vậy, hơn cả sức khỏe, các bài tập thể dục cho người bệnh Parkinson còn có ý nghĩa đặc biệt với những người bệnh, bao gồm làm giảm các triệu chứng, làm chậm các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của họ. Tuy nhiên, vì những giới hạn trong việc vận động và tính linh hoạt, những người bệnh cần sự trợ giúp của các nhóm hỗ trợ, các chuyên gia điều trị để có thể lựa chọn và thực hiện được các bài tập thể dục cho bệnh Parkinson một cách an toàn và hiệu quả nhất.

Tài liệu tham khảo: Parkinson.org, apdaparkinson.org