Vì sao rối loạn chuyển hóa gây béo phì?

1. Rối loạn chuyển hóa gây béo phì như thế nào?

Hội chứng chuyển hóa hay rối loạn chuyển hóa là tên gọi chung của một nhóm các tình trạng chuyển hóa xảy ra cùng nhau, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và tiểu đường type 2. Những tình trạng này bao gồm:

• Tăng huyết áp, tăng cân, mức Cholesterol xấu trong máu tăng cao, tăng lipid máu, tăng Triglyceride máu… Đây là những hậu quả của các rối loạn chuyển hóa chất béo.
• Lượng đường trong máu cao do rối loạn chuyển hóa đường, đây là sự kết hợp của hai tình trạng bất thường trong quá trình sản xuất Insulin và tình trạng kháng Insulin.

Béo phì được định nghĩa là chỉ số khối cơ thể (BMI) vượt quá 30 kg/m2. Các khuyến nghị mới nhất đề xuất đo chu vi vòng eo thay vì chỉ số khối cơ thể (BMI) trong việc xác định nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa có liên quan đến béo bụng. Béo phì được xem như là một “bệnh dịch” mới đang ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Béo phì cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ, bệnh túi mật, viêm xương khớp và một số bệnh ung thư. Người ta ước tính rằng chi phí điều trị các bệnh liên quan đến béo phì đóng góp 2 - 7% tổng chi phí chăm sóc sức khỏe quốc gia ở các nước phát triển.

Rối loạn chuyển hóa và béo phì là hai tình trạng có sự liên kết với nhau, cụ thể những người bị loạn chuyển hóa làm tăng cân và béo phì. Cùng với đó, béo phì là một trong những nguyên nhân chính gây ra những rối loạn chuyển hóa về sau này. Tăng cân nhanh vì bị rối loạn chuyển hóa có thể liên quan đến nhiều cơ chế khác nhau, tuy nhiên cơ chế chính vẫn là thông qua tình trạng đề kháng Insulin. Kháng Insulin được coi là yếu tố chính kết nối bệnh béo phì và rối loạn chuyển hóa. Tuy nhiên, không phải bệnh nhân rối loạn chuyển hóa nào cũng có thể gặp phải béo phì. Thông thường, thức ăn sau khi được tiêu hóa sẽ được chuyển thành đường (Glucose). Lượng đường này sau đó đi đến mô để cung cấp năng lượng cho các vùng cơ thể này thông qua một hormone đó là Insulin. Tình trạng đề kháng Insulin xảy ra trong rối loạn chuyển hóa có thể khiến Glucose không thể đi vào tế bào như cách thông thường. Ban đầu, cơ thể sẽ phản ứng bằng cách tăng tiết hormone Insulin để giúp đưa đường vào trong tế bào, tuy nhiên điều này lại vô tình góp phần gây ra tình trạng kháng Insulin về sau này. Lúc đó, lượng năng lượng được hấp thu vào cơ thể sẽ hầu hết được chuyển hóa dưới dạng chất béo hay mỡ thừa, điều này góp phần gây ra tình trạng tăng cân nhanh vì bị rối loạn chuyển hóa, hay nói cách khác những người bị rối loạn chuyển hóa làm tăng cân thông qua việc tăng tích tụ mỡ. Ngoài ra, các rối loạn chuyển hóa gây béo phì còn xảy ra thông qua một vài cơ chế khác như việc rối loạn các quá trình thu nạp và chuyển hóa năng lượng có thể khiến cơ thể mệt mỏi, ủ rũ, thiếu sức sống, thiếu năng lượng… Đây là những lý do có thể cản trở các hoạt động thể chất cũng như hoạt động ăn uống giúp điều trị giảm cân. Đồng thời, các rối loạn về chuyển hóa cũng liên quan đến sự thay đổi trong tâm sinh lý, cụ thể là tăng tỉ lệ trầm cảm. Tất cả những ảnh hưởng kể trên có thể góp phần khiến tình trạng béo phì dễ xảy ra hơn.

2. Làm gì khi bị rối loạn chuyển hóa? 

Mục tiêu của điều trị rối loạn chuyển hóa là giảm nguy cơ mắc bệnh tim và tiểu đường bằng cách kiểm soát các tình trạng sức khỏe có vấn đề liên quan (huyết áp cao, cholesterol cao, tiểu đường, đề kháng insulin). Một nghiên cứu trong đó 53% số người mắc rối loạn chuyển hóa ngay từ đầu đã phát hiện ra rằng trong hơn 3 năm, những thay đổi tích cực về lối sống, chủ yếu là chế độ ăn kiêng và tập thể dục có thể giúp nguy cơ mắc bệnh tiểu đường giảm đi và các dấu hiệu rối loạn chuyển hóa cũng được cải thiện đáng kể. Những thay đổi được đề xuất bao gồm:

• Giảm cân: Hầu hết những người mắc rối loạn chuyển hóa được khuyến khích giảm cân để đạt được chỉ số khối cơ thể (BMI) khỏe mạnh hơn. Bác sĩ có thể giúp bạn xác định một kế hoạch và tốc độ giảm cân phù hợp nhất cho chính bạn.
• Áp dụng một chế độ ăn uống lành mạnh: Điều bạn thực sự cần không phải là một chế độ ăn kiêng giảm cân mà là một kế hoạch ăn uống mới lành mạnh hơn. Nếu việc tìm kiếm hóa tuân theo một kế hoạch gây khó khăn hãy cân nhắc nhờ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng tư vấn một thực đơn ăn uống lành mạnh.
• Tăng hoạt động thể chất: Nếu trước đây chưa bao giờ tập thể dục bạn có thể bắt đầu ngay bây giờ để giúp cải thiện tình trạng rối loạn chuyển hóa. Ngay cả những hoạt động vừa phải như đi bộ, chạy bộ, chạy xe đạp… cũng sẽ tạo ra sự khác biệt với quá trình chuyển hóa trong cơ thể. Ngoài ra, bạn cũng có thể phối hóa với các hoạt động thể lực khác như chơi thể thao, đến phòng tập gym, tập Yoga, tập tạ…
• Bỏ hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động: Tập cai thuốc lá là một cách hiệu quả trong việc giảm rối loạn chuyển hóa. Nếu gặp khó khăn trong việc này, hỏi bác sĩ về các phương pháp hỗ trợ cho việc cai thuốc. Nếu bạn không hút thuốc, hãy cố gắng không ở gần những người hút thuốc.

• Hạn chế rượu bia: Đồ uống có cồn nếu được sử dụng ở mức độ cho phép đôi khi có thể mang lại một số lợi ích nhất định. Ngược lại nếu uống nhiều rượu có thể làm tăng huyết áp và đóng góp thêm lượng calo rỗng, đồng thời các chất độc trong rượu bia cũng khiến tình trạng rối loạn chuyển hóa trở nên trầm trọng hơn.
• Uống đủ nước: Nước tham gia vào hầu hết các hoạt động trong cơ thể từ cấu tạo tế bào đến các quá trình chuyển hóa thức ăn, năng lượng…Việc uống đủ nước dù ít hay nhiều cũng góp phần giúp cải thiện các hoạt động trong cơ thể, từ đó giảm thiểu tình trạng rối loạn chuyển hóa. Vì thế hãy uống đủ 2 - 2,5 lít nước mỗi ngày.
• Giảm căng thẳng: Tình trạng tinh thần căng thẳng, lo lắng, stress có thể khiến các hoạt động trong cơ thể bị giảm năng suất, từ đó có thể khiến các rối loạn chuyển hóa dễ dàng xuất hiện hơn. Hoạt động thể chất, thiền, yoga và các chương trình khác như tham gia các hoạt động ưa thích, nói chuyện với người thân hay bác sĩ tâm lý…có thể giúp bạn xử lý căng thẳng và cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, từ đó giúp giảm tình trạng bị rối loạn chuyển hóa làm tăng cân.
• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ được đảm bảo về cả thời lượng và chất lượng không chỉ góp phần giúp cải thiện các rối loạn chuyển hóa mà còn giúp hỗ trợ quá trình giảm cân rất tốt. Hãy đảm bảo ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi ngày, đồng thời đảm bảo chất lượng giấc ngủ luôn ở mức tốt nhất thông qua việc hạn chế sử dụng thiết bị điện tử, ăn uống, vận động thể lực… trước giờ đi ngủ. 

Như đã nói ở trên, có một “sợi dây” vô hình liên kết giữa rối loạn chuyển hóa và béo phì, cụ thể là tình trạng tăng cân nhanh vì bị rối loạn chuyển hóa hay bị rối loạn chuyển hóa gây béo phì. Do đó, những người bị rối loạn chuyển hóa làm tăng cân có thể thực hiện các biện pháp giảm cân để giúp cải thiện vóc dáng cũng như sức khỏe toàn thân. Đáng mừng là hầu hết các biện pháp giảm cân này cũng trùng khớp với những phương pháp điều trị rối loạn chuyển hóa ở trên. Việc này có thể được xem như là “một công đôi việc”, vừa cải thiện cân nặng và giúp các rối loạn chuyển hóa giảm đi nhanh chóng. Tóm lại béo phì được coi là yếu tố có mối liên quan với rối loạn chuyển hóa trong cơ thể, gây nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. Do đó, người bị thừa cân, béo phì cần thực hiện giảm cân càng sớm càng tốt để tránh những ảnh hưởng sức khỏe và các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra. Tuy nhiên, để giảm cân an toàn và hiệu quả, người bị rối loạn chuyển hóa cần lựa chọn phương pháp giảm cân phù hợp, không nên thực hiện giảm cân cấp tốc bằng các phương pháp như uống thuốc giảm cân, hút mỡ.... Hiện nay liệu pháp tiêu hao năng lượng đang là phương pháp giảm cân khoa học, hiệu quả mà người thừa cân, béo phì có thể tham khảo. Với cách giảm cân khoa học và chuyên sâu này, trước tiên người béo phì sẽ được tiến hành kiểm tra sức khỏe tổng quát bằng cách thực hiện các siêu âm, xét nghiệm như công thức máu, đường huyết, chỉ số cơ thể... để tìm ra những yếu tố tiềm tàng gây nên tình trạng thừa cân. Kế đến là người béo phì sẽ được bác sĩ tư vấn về một kế hoạch giảm cân chuyên sâu, trong đó có việc điều chỉnh chế độ ăn uống, tập luyện và truyền vào cơ thể tổ hợp vitamin, khoáng chất để thúc đẩy tế bào mỡ thừa chuyển hóa thành năng lượng tiêu hao. Nhờ đó mà tình trạng béo phì sẽ được thuyên giảm cũng như các vấn đề sức khỏe liên quan được khắc phục một cách tốt nhất.