Béo phì có di truyền không?

1. Gen liên quan gì đến bệnh béo phì?

Béo phì là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, vì nó làm tăng nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường, bệnh tim, đột quỵ, ung thư và các bệnh nghiêm trọng khác. Các vấn đề cơ học do cân nặng tăng lên đáng kể, chẳng hạn như viêm xương khớp và chứng ngưng thở khi ngủ, cũng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của mọi người. Tác động của béo phì đối với bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là nhiễm virus gần đây đã được nhấn mạnh khi phát hiện ra rằng những người mắc bệnh béo phì có nguy cơ nhập viện và mắc bệnh nặng do COVID-19. Tỷ lệ béo phì trong dân số tăng nhanh trong những thập kỷ gần đây được cho là do môi trường “gây béo phì”, nơi cung cấp khả năng tiếp cận dễ dàng với các loại thực phẩm có hàm lượng calo cao nhưng lại hạn chế cơ hội hoạt động thể chất. Đại dịch béo phì có thể được coi là một phản ứng tập thể đối với môi trường này. Tuy nhiên, ngay cả trong một môi trường béo phì, không phải ai cũng trở nên béo phì. Vậy liệu béo phì có di truyền không? Trước kỷ nguyên nghiên cứu bộ gen, các nghiên cứu về các thành viên trong gia đình, cặp song sinh và con nuôi đã đưa ra bằng chứng khoa học gián tiếp rằng một phần lớn sự thay đổi cân nặng ở người lớn là do yếu tố di truyền. 

Ví dụ, một nghiên cứu quan trọng so sánh chỉ số khối cơ thể (BMI) của các cặp song sinh được nuôi cùng nhau hoặc cách xa nhau đã phát hiện ra rằng các yếu tố di truyền có nhiều ảnh hưởng hơn so với yếu tố môi trường thời thơ ấu. Gen ảnh hưởng đến mọi khía cạnh sinh lý, phát triển và thích nghi của con người. Béo phì do gen cũng không ngoại lệ. Tuy nhiên, người ta biết tương đối ít về các gen béo phì và quy mô tương tác môi trường di truyền –  tác động qua lại phức tạp giữa cấu trúc di truyền và trải nghiệm cuộc sống của chúng ta. Một nghiên cứu được tiến hành năm 2014 cho thấy tiêu thụ thực phẩm chiên rán có thể tương tác với các gen béo phì, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hạn chế sử dụng thực phẩm chiên ở những người dễ mắc bệnh béo phì do gen. Việc tìm kiếm gen béo phì ở người đã bắt đầu từ vài thập kỷ trước. Những tiến bộ nhanh chóng trong sinh học phân tử và sự thành công của dự án bộ gen người đã tăng cường đưa ra những bằng chứng về béo phì do gen. Công trình này đã làm sáng tỏ một số yếu tố di truyền chịu trách nhiệm cho các dạng béo phì đơn gen rất hiếm gặp. Những nghiên cứu gần đây cũng đã bắt đầu xác định nền tảng di truyền của bệnh béo phì “phổ biến”, bị ảnh hưởng bởi hàng chục, nếu không muốn nói là hàng trăm gen. Ngoài ra, nghiên cứu về mối quan hệ giữa thực phẩm và nguy cơ béo phì đang làm sáng tỏ hơn về sự tương tác giữa chế độ ăn uống, gen và béo phì. Điều ngày càng rõ ràng hơn từ những phát hiện ban đầu này là các yếu tố di truyền được xác định cho đến nay chỉ đóng góp một phần nhỏ vào nguy cơ béo phì - và gen của chúng ta không phải là yếu tố quyết định một người có bị béo phì hay không: Nhiều người mang gen béo phì không bị thừa cân và lối sống lành mạnh có thể chống lại những tác động di truyền này. Ví dụ, vào năm 2008, Andreasen và các đồng nghiệp đã chứng minh rằng hoạt động thể chất bù đắp tác động của một gen béo phì. Nghiên cứu được thực hiện ở 17,058 người Đan Mạch, phát hiện ra rằng những người mang gen béo phì và không hoạt động, có chỉ số BMI cao hơn những người không có biến thể gen và không hoạt động. Tuy nhiên, khuynh hướng di truyền đối với bệnh béo phì dường như không thành vấn đề đối với những người năng động: Chỉ số BMI của họ không cao hơn hoặc thấp hơn so với những người không có gen béo phì.

Để có câu trả lời chắc chắn hơn cho câu hỏi béo phì có di truyền không, các nhà điều tra gần đây đã kết hợp và phân tích lại dữ liệu từ 45 nghiên cứu ở người lớn và 9 nghiên cứu ở trẻ em - tổng cộng gần 240,000 người. Họ phát hiện ra rằng những người mang gen béo phì có nguy cơ béo phì cao hơn 23% so với những người không mang gen này. Nhưng một lần nữa, hoạt động thể chất làm giảm nguy cơ: Những người trưởng thành năng động mang gen béo phì có nguy cơ béo phì thấp hơn 30% so với những người trưởng thành không hoạt động mang gen này. Hầu hết mọi người có thể có một số khuynh hướng béo phì do gen di truyền, tùy thuộc vào tiền sử gia đình và sắc tộc của họ. Chuyển từ khuynh hướng béo phì do gen di truyền sang béo phì thường đòi hỏi một số thay đổi trong chế độ ăn uống, lối sống hoặc các yếu tố môi trường khác, bao gồm:

• Sự sẵn có của thực phẩm vào tất cả các giờ trong ngày và ở những nơi từng không bán thực phẩm, chẳng hạn như trạm xăng, hiệu thuốc và cửa hàng văn phòng phẩm.
• Giảm đáng kể hoạt động thể chất trong công việc, hoạt động gia đình và thời gian giải trí, đặc biệt là ở trẻ em.
• Tăng thời gian xem tivi, sử dụng máy tính và thực hiện các hoạt động ít vận động khác.
•  Xu hướng sử dụng thực phẩm chế biến kỹ, thức ăn nhanh và đồ uống có đường, cùng với các chiến dịch tiếp thị phổ biến nhằm quảng bá chúng.

2. Các dạng béo phì do gen

2.1. Béo phì đơn gen

Béo phì có di truyền không? Một dạng béo phì do gen hiếm gặp là béo phì đơn gen, là kết quả của đột biến tự phát ở các gen đơn lẻ, được gọi là đột biến đơn gen. Những đột biến như vậy đã được phát hiện trong các gen đóng vai trò thiết yếu trong việc kiểm soát sự thèm ăn, lượng thức ăn và cân bằng nội môi năng lượng. Trong đó là các gen mã hóa cho hormone và thụ thể của leptin, thụ thể melanocortin-4 và pro-opiomelanocortin. Béo phì đơn gen cũng là một dấu hiệu đặc trưng của một số hội chứng di truyền do đột biến hoặc bất thường nhiễm sắc thể, chẳng hạn như hội chứng Prader–Willi và Bardet-Biedl. Trong những hội chứng này, béo phì thường đi kèm với chậm phát triển trí tuệ, dị tật sinh sản hoặc các vấn đề khác.

2.2. Béo phì đa gen

Trong thế kỷ 21, béo phì là ảnh hưởng đến tất cả mọi người trên toàn cầu. Tuy nhiên, mức độ mỡ trong cơ thể thay đổi từ người này sang người khác và một số người luôn có xu hướng mang nhiều mỡ trong cơ thể hơn những người khác. Bằng chứng từ các mô hình động vật, nghiên cứu trên người cho thấy rằng sự thay đổi này trong tính nhạy cảm đối với bệnh béo phì có một thành phần di truyền. Nhưng thay vì được kiểm soát bởi một gen duy nhất, tính dễ mắc bệnh béo phì thông thường được cho là bị ảnh hưởng bởi nhiều gen béo phì (đa gen). Béo phì có di truyền không? Các nghiên cứu song sinh cung cấp một số hiểu biết sâu sắc về di truyền của bệnh béo phì thông thường. Dựa trên dữ liệu từ hơn 25,000 cặp sinh đôi và 50,000 thành viên gia đình ruột thịt và nhận nuôi, các ước tính về mối tương quan trung bình đối với chỉ số khối cơ thể (BMI) là 0,74 đối với các cặp song sinh cùng trứng và 0,32 đối với các cặp song sinh khác trứng; 0,25 đối với anh chị em ruột, 0,19 đối với cặp bố mẹ - con cái; 0,06 đối với họ hàng nuôi và 0,12 đối với vợ chồng. Mối tương quan chặt chẽ về chỉ số BMI giữa các cặp song sinh cùng trứng và sự suy giảm của nó với mức độ chia sẻ gen béo phì thấp hơn cho thấy ảnh hưởng di truyền mạnh mẽ đối với chỉ số BMI. Tuy nhiên, kết luận này dựa trên giả định rằng các cặp song sinh cùng trứng và khác trứng có cùng mức độ chia sẻ môi trường – và đó là một giả định có thể không đúng trong thực tế.

3. Làm thế nào để kiểm soát béo phì do gen?

Hiểu rõ hơn về những đóng góp của gen béo phì và các tương tác giữa gen và môi trường sẽ giúp hiểu rõ hơn về các nguyên nhân dẫn đến béo phì. Những thông tin này có thể mang lại những chiến lược đầy hứa hẹn để phòng ngừa và điều trị bệnh béo phì do gen. Nhưng điều quan trọng cần nhớ là sự đóng góp của gen vào nguy cơ béo phì là nhỏ, trong khi sự đóng góp của môi trường sống và thực phẩm là rất lớn. Các gen béo phì có thể đồng quyết định ai sẽ bị béo phì, nhưng môi trường và lối sống sẽ quyết định một người có trở nên béo phì hay không. Đó là lý do tại sao các biện pháp ngăn ngừa béo phì do gen cần nhấn mạnh vào việc thay đổi môi trường để tạo ra những lựa chọn lành mạnh hơn cho tất cả mọi người. Các nỗ lực y tế công cộng để ngăn ngừa béo phì do gen tập trung vào các chiến lược thúc đẩy ăn uống lành mạnh và khuyến khích hoạt động thể chất. Những chiến lược này được sử dụng ở cấp độ cộng đồng, ví dụ bằng cách tăng sự sẵn có của các lựa chọn thực phẩm và đồ uống lành mạnh trong trường học và các cơ sở dịch vụ công cộng khác. Những chiến lược như vậy thành công khi nhiều cá nhân phản ứng bằng những thay đổi hành vi tích cực. Bệnh béo phì là bệnh lý nguy hiểm nhưng cũng có thể phòng ngừa kiểm soát bằng chế độ dinh dưỡng, hoạt động thể chất lành mạnh. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể sử dụng liệu pháp tiêu hao năng lượng giúp quản trị cân nặng hiệu quả. Đây là 1 phương pháp giảm cân đa trị liệu hiện đại và tân tiến với công thức độ quyền từ Mỹ. Thông qua việc truyền các loại vitamin & khoáng chất vào cơ thể, cơ thể sẽ thúc đẩy quá trình chuyển hóa mỡ theo cơ chế tự nhiên và không gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Trước khi thực hiện, bác sĩ sẽ đánh giá sức khỏe tổng thể của khách hàng qua một loạt các xét nghiệm như xét nghiệm máu, chỉ số mỡ, chỉ số khối cơ thể (BMI) và tư vấn bạn cách giảm cân an toàn và khoa học nhất.

Nguồn tham khảo: cdc.gov, hsph.harvard.edu, nature.com