Tuổi thọ có phải do di truyền quyết định?

1. Gen có ảnh hưởng/ vai trò gì đối với tuổi thọ?

Gen đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định tuổi thọ của một cá nhân, nhưng điều quan trọng cần lưu ý là chúng chỉ là một phần của câu hỏi. Mặc dù di truyền có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ tiềm năng nhưng nó cũng bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác, bao gồm lối sống, môi trường và các sự kiện ngẫu nhiên:

• Biến thể di truyền: Một số biến thể di truyền có liên quan đến tuổi thọ và được gọi như là những gen sống thọ. Ví dụ, biến thể gen APOE có tên APOE4 có liên quan đến việc tăng nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer và cũng có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ. Mặt khác, biến thể gen FOXO3 có liên quan đến tuổi thọ đặc biệt ở một số quần thể.

• Các gen liên quan đến lão hóa: Một số gen đã được xác định có liên quan đến quá trình lão hóa và các bệnh liên quan đến tuổi tác. Những gen này bao gồm những gen liên quan đến sửa chữa DNA (ví dụ: BRCA1, BRCA2), lão hóa tế bào (ví dụ: TP53), viêm (ví dụ: IL-6) và stress oxy hóa (ví dụ: SOD2). Các biến thể trong các gen này có thể ảnh hưởng đến khả năng mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác của một cá nhân và ảnh hưởng đến tuổi thọ chung của họ.
• Con đường liên quan đến tuổi thọ: Một số con đường di truyền nhất định có liên quan đến việc điều chỉnh tuổi thọ. Một con đường nổi tiếng là con đường truyền tín hiệu insulin/IGF-1, có liên quan đến việc điều chỉnh tuổi thọ ở nhiều sinh vật khác nhau. Các con đường khác liên quan đến cảm nhận chất dinh dưỡng (ví dụ: con đường mTOR), trao đổi chất (ví dụ: con đường AMPK) và phản ứng căng thẳng (ví dụ: con đường sirtuin) cũng có liên quan đến tuổi thọ.
• Tương tác giữa gen và môi trường: Điều quan trọng cần lưu ý về vấn đề sống thọ có do gen không là ảnh hưởng của gen đến tuổi thọ thường được điều chỉnh bởi các yếu tố môi trường. Tương tác gen-môi trường có thể tăng cường hoặc làm giảm tác động của các biến thể di truyền đến tuổi thọ. Ví dụ, một số biến thể di truyền nhất định có thể gây ra nguy cơ phát triển một căn bệnh cụ thể cao hơn, nhưng nguy cơ này có thể được giảm nhẹ hoặc trầm trọng hơn do các yếu tố môi trường như chế độ ăn uống, tập thể dục và tiếp xúc với chất độc.
• Biểu sinh: Sửa đổi biểu sinh, là những thay đổi trong kiểu biểu hiện gen mà không làm thay đổi trình tự DNA cơ bản, cũng có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ. Các yếu tố môi trường như chế độ ăn uống, căng thẳng và lựa chọn lối sống có thể ảnh hưởng đến sự biến đổi biểu sinh, có khả năng ảnh hưởng đến sự biểu hiện của các gen liên quan đến lão hóa và tuổi thọ.
• Khả năng di truyền của tuổi thọ: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tuổi thọ có xu hướng di truyền trong các gia đình, cho thấy có yếu tố di truyền, cũng có thể là câu trả lời cho câu hỏi sống thọ có do gen không? Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là khả năng di truyền ước tính tuổi thọ rất khác nhau tùy thuộc vào dân số và thiết kế nghiên cứu. Ước tính dao động từ khoảng 20-30% đến cao tới 50%. Điều này chỉ ra rằng mặc dù di truyền đóng vai trò quyết định tuổi thọ nhưng các yếu tố môi trường và lối sống cũng có tác động đáng kể.

Tóm lại, gen có ảnh hưởng đến tuổi thọ, nhưng chúng tương tác với nhiều yếu tố khác như lựa chọn lối sống, tiếp xúc với môi trường và các sự kiện tình cờ. Hiểu được cơ sở di truyền của tuổi thọ có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về cơ chế gây lão hóa và các bệnh liên quan đến tuổi tác, nhưng điều quan trọng cần nhớ là lối sống lành mạnh và các yếu tố môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tuổi thọ của mỗi cá nhân.

2. Tuổi thọ có phải do di truyền quyết định không? Vì sao?

Lão hóa là một quá trình phức tạp, nhiều mặt, được thể hiện bằng sự suy giảm chức năng của các mô và cơ quan do sự thay đổi thành phần phân tử và sinh lý của tế bào. Sự gia tăng tuổi thọ của con người đã được báo cáo trong nhiều thập kỷ qua. Theo ước tính của Liên hợp quốc, năm 2020 có hơn 63 triệu người trên 90 tuổi. Tuổi thọ của con người có thể di truyền từ 20% đến 40% trong quần thể người hiện đại. 

Thời gian sống dài là đặc điểm tập trung trong các gia đình, là gợi ý để các nhà khoa học tìm kiếm sự tồn tại của những gen trường sinh. Hệ thống miễn dịch tốt hơn, sức khỏe trao đổi chất như tăng cường độ nhạy insulin, chuyển hóa lipid dẫn đến mức lipid huyết tương khỏe mạnh và khả năng trì hoãn hoặc tránh các bệnh liên quan đến tuổi tác cũng đã được quan sát thấy ở những gia đình lâu đời. 

Vì tuổi thọ có khả năng di truyền cao nên hiểu biết sâu sắc về các yếu tố di truyền có thể cải thiện sự hiểu biết hiện tại của chúng ta về các cơ chế chịu trách nhiệm tăng cường sức khỏe và giảm nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, một số gen và cơ địa di truyền đã được xác định về đặc điểm này trong các nghiên cứu gần đây. Mã hóa gen cho apolipoprotein (APOE) đã được báo cáo bởi nhiều nghiên cứu kết hợp trên toàn bộ gen. Telomere là mũ bảo vệ ở đầu cuối của nhiễm sắc thể người và các sinh vật nhân chuẩn khác. Chiều dài của chúng giảm dần theo tuổi tác, mặc dù nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố bên trong và môi trường. 

Theo các báo cáo dựa trên các mô hình thử nghiệm, chiều dài tổng thể hoặc tốc độ rút ngắn telomere đã được báo cáo là có mối liên hệ với tuổi thọ. Độ dài telomere ở nam giới bị rút ngắn nhanh hơn so với nữ giới, dẫn đến tuổi thọ tương đối cao ở phụ nữ. Việc sử dụng rượu vang đỏ chống oxy hóa nổi tiếng đã được báo cáo là có tác dụng thúc đẩy các gen trường sinh.

Nhìn chung, 115 gen liên quan đến lão hóa đã được nghiên cứu ở 25 loài động vật có vú. Các nghiên cứu trên quần thể người được kiểm soát đã cho thấy sự gia tăng mức độ biểu hiện của Sirt1, catalase, p53 và mangan-superoxide effutase sau 14 ngày sử dụng rượu vang đỏ mà không có tác dụng phụ nghiêm trọng. 

Trong ba hoặc bốn thập kỷ qua, các nhà nghiên cứu di truyền đã xác định được nhiều gen thúc đẩy tuổi thọ ở các loài khác nhau và được coi như là những gen sống thọ đầy tiềm năng. Một số ví dụ về các gen ứng cử viên và các gen chỉnh hình của chúng đã được báo cáo về mối liên hệ của chúng với tuổi thọ

2.1. Apolipoprotein E (APOE)

Gen APOE mã hóa một loại protein có tên là apolipoprotein E liên kết với các phân tử lipid để tạo ra lipoprotein. APOE là một gen đa hướng góp phần đóng gói và vận chuyển chất béo và cholesterol cùng với máu người, duy trì mức đường huyết bình thường trong cơ thể con người, cân bằng nội môi tế bào thần kinh, sinh lý tuyến thượng thận và não cũng như sức khỏe tim mạch. 

APOE là một trong những gen được chứng minh rõ ràng có liên quan rõ ràng đến tỷ lệ tử vong ở người. Các nghiên cứu về dân số châu Âu đã cho thấy gen APOE đóng góp tới 3,5% vào tuổi thọ của con người. Có những nghiên cứu nhất quán chứng minh vai trò của alen e4 của gen APOE trong sự khởi phát của bệnh Alzheimer và sức khỏe tim mạch.

2.2. Gen p53

p53 là gen mã hóa protein điều hòa chu trình tế bào chịu trách nhiệm duy trì sự ổn định của bộ gen, giảm tỷ lệ đột biến và ức chế ung thư, nên có thể được xem là một gen trường sinh. Các khối u ở người thường có liên quan đến đột biến p53, khoảng 50% tất cả các khối u liên quan đến sự gián đoạn của gen này. Sự hiện diện của gen p53 ở các sinh vật sống ngắn như giun và ruồi, những sinh vật không phát triển ung thư, cho thấy rằng ức chế khối u không phải là chức năng duy nhất của gen p53. 

Theo các nghiên cứu gần đây, p53 và p73 đóng vai trò quan trọng trong sinh sản. Có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy p53 có vai trò phức tạp trong việc điều chỉnh tuổi thọ ở chuột, ruồi và con người. Một dạng ngắn của p53 còn được gọi là p44 đã được phát hiện có liên quan đến kích thước cơ thể và tuổi thọ ở chuột. Sự biểu hiện quy định của đồng phân p53 có trách nhiệm duy trì sự cân bằng giữa tái tạo mô và ức chế khối u ở động vật có vú. Những phát hiện về vai trò của gen gần đây lại càng thúc đẩy các nhà khoa học đi tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi sống thọ có do gen không ?

2.3. Sirtuin (SIRT1)

Sirtuin (SIRT) được coi là yếu tố quan trọng giúp kéo dài tuổi thọ bằng cách trì hoãn quá trình lão hóa tế bào. SIRT1 là thành viên quan trọng của họ enzyme phụ thuộc NAD+ có nhiều vai trò trong tế bào bao gồm điều hòa chu kỳ tế bào, điều hòa chuyển hóa năng lượng, làm im lặng gen và điều hòa gen. SIRT1 chịu trách nhiệm khử acetyl của protein p53 ức chế khối u, NF-κB và Ku70 (yếu tố sửa chữa DNA), là isozyme SIRT được nghiên cứu kỹ lưỡng nhất. 

Sirtuin cải thiện khả năng của tế bào để duy trì tính toàn vẹn của bộ gen bằng cách thúc đẩy quá trình sửa chữa DNA. Nó có thể tăng cường khả năng của hệ thống tế bào và làm cho nó chống lại stress oxy hóa. Tuy nhiên, biểu hiện của gen SIRT1 có thể bị ảnh hưởng do sự giảm sút nồng độ NAD+ trong cơ thể theo thời gian. Chính vì thế, những năm gần đây, liệu pháp truyền NAD+ đã được các trung tâm y khoa hiện đại áp dụng nhằm mang lại sức khỏe và góp phần kéo dài tuổi thọ cho con người.

Các biến thể gen có liên quan đến tuổi thọ kéo dài đóng góp vào việc duy trì và chức năng cơ bản của tế bào trong cơ thể. Chúng bao gồm khả năng sửa chữa DNA, duy trì độ dài các telomere (các vùng đầu của nhiễm sắc thể) và bảo vệ tế bào khỏi hư hại do gốc tự do (các phân tử chứa oxy không ổn định). Ngoài ra, các gen liên quan đến mỡ trong máu (lipid), tình trạng viêm, hệ thống tim mạch và miễn dịch cũng đóng góp đáng kể vào tuổi thọ bằng cách giảm nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và kháng insulin, những nguyên nhân chính gây tử vong ở người lớn tuổi.

Các nhà khoa học suy đoán rằng trong khoảng 7 hoặc 8 thập kỷ đầu tiên, lối sống có ảnh hưởng lớn hơn di truyền đối với sức khỏe và tuổi thọ. Việc ăn uống lành mạnh, hạn chế uống rượu, không hút thuốc và duy trì hoạt động thể chất có thể giúp một số người sống đến tuổi cao với sức khỏe tốt. Tuy nhiên, di truyền sau đó dường như ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong việc duy trì sức khỏe khi vượt qua tuổi 80 và hơn thế nữa. Nhiều người lớn tuổi và người trăm tuổi có thể sống một cuộc sống độc lập và tránh các bệnh liên quan đến tuổi già cho đến những năm cuối đời.

3. Cách nào cải thiện tuổi thọ ngoài yếu tố gen?

Giờ bạn đã biết sống thọ có do gen không? Tuổi thọ của con người bị ảnh hưởng bởi di truyền, môi trường và lối sống. Cải thiện về môi trường, bắt đầu từ những năm 1900, đã đáng kể kéo dài tuổi thọ trung bình. Những cải thiện này bao gồm việc cung cấp thực phẩm và nước sạch tốt hơn, điều kiện sống và nhà ở cải thiện, giảm nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm và cải thiện tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế. Nhất là, tiến bộ trong y tế công cộng đã giúp giảm tử vong sớm bằng cách giảm nguy cơ tử vong ở trẻ sơ sinh, tăng cơ hội sống sót trong tuổi thơ và ngăn ngừa nhiễm trùng và bệnh truyền nhiễm.

Các nhà khoa học đang nghiên cứu những người ở độ tuổi 90 và những người sống trăm tuổi để hiểu sự đóng góp của các yếu tố kéo dài tuổi thọ. Họ đã phát hiện ra rằng những người sống lâu không có nhiều điểm chung về trình độ học vấn, thu nhập hoặc nghề nghiệp. Tuy nhiên, điểm tương đồng giữa họ phản ánh lối sống của họ - họ thường không hút thuốc, không bị béo phì và biết cách đối phó với căng thẳng. 

Hơn nữa, hầu hết trong số họ là phụ nữ. Nhờ vào thói quen lành mạnh này, những người lớn tuổi này ít có khả năng mắc các bệnh mãn tính liên quan đến tuổi tác, chẳng hạn như cao huyết áp, bệnh tim, ung thư và tiểu đường, so với những người cùng tuổi. 

Điều này cho thấy vai trò của dinh dưỡng và thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ. Một chế độ ăn uống lành mạnh, đảm bảo dinh dưỡng là giúp bạn rất nhiều trong việc kéo dài tuổi thọ. Nếu tự bạn không thể xây dựng cho mình một thực đơn phù hợp, bạn có thể tham khảo từ các chuyên gia dinh dưỡng tại các trung tâm y khoa. Hơn nữa, những liệu pháp truyền vi chất dinh dưỡng ở đây cũng có thể là giải pháp nếu bạn không có thời gian đủ cho việc chuẩn bị những bữa ăn đảm bảo và khiến bạn bị thiếu dinh dưỡng nghiêm trọng ảnh hưởng tới sức khỏe.

Việc tuân theo một lịch khám sức khỏe định kỳ cũng là cách góp phần giúp bạn sống thọ hơn. Bằng cách thực hiện các xét nghiệm kiểm tra, các bác sĩ sẽ biết bạn đang gặp vấn đề ở đâu và giúp bạn đưa ra cách giải quyết. Phòng bệnh ngay từ đầu luôn là giải pháp hợp lý hơn chữa bệnh, chúng giúp bạn điều trị dễ dàng hơn cũng như ít ảnh hưởng đến sức khỏe và tuổi thọ hơn.

Ngày nay, ngoài việc ăn uống khoa học và sinh hoạt lành mạnh thì bạn có thể bổ sung thực phẩm chức năng có chứa NAD. NAD là một loại thần dược giúp cải lão hoàn đồng, là một trong những nguồn năng lượng tế bào chính trong cơ thể. NAD có tác dụng chống lão hóa ở cấp độ tế bào, làm giảm lão hóa da, cơ, xương, gan, thị giác, cải thiện độ nhạy cảm insulin, chức năng miễn dịch và mức độ hoạt động thể chất. NAD cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất, lưu thông máu, có chức năng giúp cơ thể tránh khỏi bệnh tật, ảnh hưởng trực tiếp đến sự lão hóa do đó có tác dụng chống lão hóa, giảm lão hóa da sớm và đảo ngược tuổi già. 

Tóm lại, tuổi thọ của các sinh vật sống rất linh hoạt và dễ bị tổn thương trước các yếu tố sinh lý bên trong và các điều kiện môi trường chi phối biểu sinh. Sống thọ có do gen không là câu hỏi mà các nhà khoa học luôn muốn tìm câu trả lời. Mức độ biểu hiện và ức chế của hàng trăm gen có đóng góp đáng kể vào việc kéo dài tuổi thọ, cho thấy thực sự tồn tại những gen trường sinh. Tuy nhiên, ảnh hưởng của các gen này lên tuổi thọ cũng rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Tài liệu tham khảo: Medlineplus.gov, Ncbi.nlm.nih.gov