Béo phì và cơ chế bệnh sinh ung thư

1. Béo phì là gì?

Béo phì là tình trạng mỡ tích lũy dư thừa quá mức và bất bình thường ở vùng nào đó hoặc trên toàn bộ cơ thể. Theo định nghĩa từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thì béo phì phân loại dựa trên chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index - BMI), chỉ số này được tính như sau:

BMI = W (kg) / H (m)              

Trong công thức này W là chỉ số cân nặng và H là chỉ số chiều cao.

Một phép đo được gọi là "chỉ số khối cơ thể" hoặc BMI cho biết bạn có bị thừa cân hoặc béo phì hay không. Các phép đo và phân loại chỉ số BMI có thể khác nhau, tùy thuộc vào chủng tộc và cấu tạo cơ thể của bạn. 

• Chỉ số BMI khỏe mạnh dao động trong khoảng từ 18,5 đến 24,9. 
• Chỉ số BMI dao động từ 25 đến 29,5 được coi là thừa cân. 
• Chỉ số BMI từ 30 trở lên thì được coi là béo phì.

Một phép đo khác bạn có thể thực hiện là số đo vòng eo. Nghiên cứu cho thấy những người có số đo vòng eo lớn hơn có nguy cơ cao mắc một số bệnh, bao gồm bệnh tim và ung thư. Số đo vòng eo khỏe mạnh là dưới 40 inch tương đương với 101.6 cm đối với nam và dưới 35 inch tương đương với 88,9cm đối với nữ.

2. Béo phì có nguy cơ mắc ung thư loại gì?

Theo kết quả khảo sát của nhiều trung tâm nghiên cứu trên thế giới, tỷ lệ tăng nguy cơ ung thư của người thừa cân, béo phì so với người bình thường như sau: 

• Ung thư tử cung: tăng lên 4 đến 7 lần, đặc biệt đối với những người phụ nữ mãn kinh chưa sử dụng các liệu pháp hormon thay thế; 
• Ung thư thực quản tăng cao gấp 2 đến 4 lần; 
• Ung thư dạ dày: cao gần gấp đôi; 
• Ung thư gan: cao gấp đôi; 
• Ung thư thận: cao gấp đôi; 
• Đa u tủy: tăng nguy cơ từ 15 đến 20%; 
• U màng não: tăng lên từ 25 đến 50%; 
• Ung thư tụy: cao gấp 1,5 lần; 
• Ung thư đại tràng: cao hơn 30%; 
• Ung thư túi mật: tăng 60% và nguy cơ ở phụ nữ cao hơn so với nam giới; 
• Ung thư vú: giai đoạn trước mãn kinh tăng 15%, sau thời kỳ mãn kinh tăng từ 20 đến 40%. Béo phì cũng là một yếu tố nguy cơ gây ung thư vú đối với cả nam giới; 
• Ung thư buồng trứng: tăng 10%; 
• Ung thư tuyến giáp: chỉ tăng nhẹ 10%.

3. Cơ chế bệnh sinh ung thư của béo phì

Béo phì và ung thư có mối quan hệ với nhau, chất béo trong cơ thể có hai chức năng chính là dự trữ năng lượng và liên tục lan truyền thông tin, chỉ dẫn đến phần còn lại của cơ thể. Lượng chất béo dư thừa trong có thể gây ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng của những tế bào, phản ứng hóa học trong tế bào và chu kỳ sinh sản đối với cơ thể. 

Khi trong cơ thể có quá nhiều chất béo thì những tín hiệu được truyền đi xung quanh cơ thể có thể gây ra các rối loạn và đây là nguồn gốc gây ra ung thư. Các nghiên cứu cho đến nay cũng đã xác định được khá nhiều cơ chế gây ung thư do béo phì, trong đó có 6 cơ chế chính cụ thể bao gồm:

• Quá trình viêm: Béo phì gây ung thư khi có nhiều tế bào mỡ ở trong cơ thể, các tế bào miễn dịch chuyên biệt gây ra tăng tiết cytokine, qua đó gây ra tình trạng thúc đẩy quá trình viêm mạn tính, làm cho những tế bào phân chia một cách nhanh chóng hơn, khi xảy ra trong một thời gian dài có thể gây ra tổn thương ADN dẫn đến hình thành ung thư. Cụ thể, tình trạng viêm cục bộ mạn tính gây ra nguyên nhân bệnh trào ngược dạ dày thực quản có nguy cơ gây ra bệnh ung thư biểu mô tuyến thực quản. Béo phì là một yếu tố nguy cơ để hình thành sỏi mật được đặc trưng bởi tình trạng viêm túi mật mãn tính và có nguy cơ gây ung thư túi mật.
• Hormone tăng trưởng: Cơ chế gây ung thư do các hormone tăng trưởng. Béo phì gây ung thư nguyên nhân do trong cơ thể có nhiều chất béo có thể làm tăng lượng insulin và các yếu tố tăng trưởng khác giống như insulin-1 (IGF-1). Tình trạng này được gọi là hyperinsulinemia hoặc kháng insulin và là nguyên nhân bệnh sinh của bệnh tiểu đường type 2. Mức độ cao insulin và IGF-1 gây ra phân chia các tế bào thường xuyên hơn. Chính điều này có thể thúc đẩy sự phát triển của ung thư thận, tuyến tiền liệt, đại tràng và nội mạc tử cung ở nữ giới.
• Hormon giới tính sau thời kỳ mãn kinh: Béo phì gây ung thư do các mô mỡ trong cơ thể tạo ra lượng estrogen dư thừa. Estrogen nguyên nhân do tế bào mỡ tạo ra có thể làm cho các tế bào phân chia một cách nhanh hơn ở vú và nội mạc tử cung làm tăng nguy cơ gây đột biến các tế bào và gây ung thư. Đây cũng là hai loại ung thư liên quan chặt chẽ nhất với béo phì.
• Béo phì gây ung thư do các tế bào mỡ tạo ra Adipokine. Đây là loại hormon có thể có tác dụng kích thích hoặc ức chế quá trình phát triển tế bào. Tế bào mỡ cũng có thể có tác động trực tiếp và gián tiếp ảnh hưởng đến những chất điều hòa tăng trưởng tế bào khác, bao gồm mTOR và AMP-activated protein kinase. Cụ thể nồng độ leptin (một adipokine) trong máu tăng lên cao kết hợp với sự gia tăng chất béo sẽ dẫn đến thúc đẩy sự gia tăng phát triển tế bào trong cơ thể. 

• Các tế bào mỡ cũng có thể có các tác động trực tiếp và gián tiếp ảnh hưởng đến những chất điều chỉnh tăng trưởng tế bào khác, bao gồm cả mTOR (mammalian target of rapamycin) và AMP kinase (AMP-activated protein kinase). 
• Các cơ chế béo phì gây ung thư được hiểu là béo phì có thể ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư bao gồm cả thay đổi tính chất cơ học của mô liên kết quanh tế bào vú, thay đổi khả năng phản ứng miễn dịch, tác động đến hệ thống kappa beta nhân (nuclear factor kappa beta system) và quá trình stress oxy hóa. Quá trình stress oxy hóa là hiện tượng có nguyên nhân do sự mất cân bằng giữa các chất chống oxy hóa và gốc tự do đến cơ thể người. Nếu như lượng gốc tự do tăng quá cao thì quá trình stress oxy hóa sẽ xảy ra gây đe dọa trực tiếp tới ADN và đây là yếu tố gây ra tăng nguy cơ ung thư đường mật và các bệnh ung thư khác. 

4. Các cách để dự phòng béo phì

Ăn uống điều độ và vận động nhiều hơn là cách tốt nhất để cải thiện sức khỏe nếu bạn thừa cân hoặc béo phì. Giảm ít nhất 5% đến 10% tổng trọng lượng cơ thể có thể làm giảm nguy cơ phát triển ung thư. Ngay cả khi bạn thấy giảm cân khó khăn, thực hiện theo một chế độ ăn uống cân bằng hơn và tập thể dục thường xuyên sẽ giúp giảm nguy cơ ung thư.

Ngoài ra, những người có thể trạng béo phì cũng nên kết hợp thực hiện một số biện pháp khác như:

• Thay đổi hành vi, lối sống với việc tăng cường tham gia các hoạt động thể chất và giảm thiểu lượng thức ăn tiêu thụ cho cơ thể mỗi ngày.
• Khám và tư vấn sức khỏe bởi các chuyên gia dinh dưỡng hoặc các chuyên gia về giảm cân để được tư vấn về chế độ giảm cân lành mạnh kết hợp với việc kiên trì thực hiện chế độ này trong một khoảng thời gian.
• Thuốc: Sử dụng các loại thuốc theo đơn của bác sĩ điều trị nếu chế độ ăn kiêng và tập thể dục không hiệu quả và tình trạng béo phì của bạn đang gây ra các tình trạng sức khỏe nghiêm trọng khác. Tuy nhiên, đối với việc sử dụng các loại thuốc giảm cân cần có sự tư vấn cụ thể từ bác sĩ có chuyên môn.

Một số biện pháp sau đây cũng có tác dụng trong việc kiểm soát cân nặng trở nên hiệu quả hơn:

• Trong chế độ dinh dưỡng hàng ngày cần bổ sung thêm nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại thịt nạc. Tránh xa hoặc hạn chế tối đa việc dung nạp hay sử dụng các loại đồ ăn nhanh, đồ chiên xào rán, thực phẩm hoặc các loại đồ uống chứa nhiều đường.
• Tránh xa hoặc giảm thiểu việc sử dụng các loại đồ uống có chứa cồn.
• Bỏ hoặc không hút thuốc lá.
• Tập luyện thể dục thể thao điều độ: Mỗi tuần nên tập thể dục ít nhất 3 lần, mỗi lần nên tập trong thời gian tối thiểu 30 phút.
• Tăng cường hoạt động thể chất như chơi thể thao, đi bộ, chạy bộ, lao động chân tay vừa sức,...

Ngày nay, nếu bạn đang mong muốn tìm một phương pháp giảm cân an toàn và hiệu quả, có thể tham khảo liệu pháp tiêu hao năng lượng. Phương pháp này sử dụng các loại vitamin và khoáng chất cần thiết với vai trò thúc đẩy sự chuyển hóa mỡ theo cơ chế tự nhiên, không gây ra những ảnh hưởng đến sức khỏe. Trước khi thực hiện phương pháp này bạn sẽ được bác sĩ đánh giá sức khỏe tổng thể, sau đó sẽ đưa ra phác đồ giảm cân phù hợp với từng người dựa trên kết quả xét nghiệm cơ bản như xét nghiệm máu và chỉ số khối cơ thể (BMI). Trong quá trình thực hiện liệu pháp tiêu hao năng lượng sẽ luôn có bác sĩ điều trị theo sát, lên kế hoạch dinh dưỡng chi tiết kết hợp với luyện tập sao cho phù hợp với thể trạng của mỗi người.