Mỡ nội tạng và trầm cảm: Tìm kiếm cân bằng về sức khỏe tâm lý

Mỡ nội tạng không chỉ ảnh hưởng đến cơ thể vật lý mà còn tác động sâu sắc đến sức khỏe tâm lý. Trong khi nhiều người đã biết đến nguy cơ mỡ nội tạng đối với bệnh tim mạch và tiểu đường thì ít ai nhận ra rằng nó có thể đóng góp vào sự phát triển của bệnh trầm cảm. Vì vậy, công cuộc tìm kiếm cân bằng giữa sức khỏe tâm lý và mỡ nội tạng trở thành một nhiệm vụ quan trọng, đặc biệt đối với những người có kiến ​​thức khoa học cơ bản và quan tâm đến sức khỏe và làm đẹp.

1. Mỡ nội tạng bao nhiêu là cao?

Mỡ nội tạng (còn được gọi là mỡ trong ổ bụng hoặc mỡ trung tâm), là chất béo tích tụ xung quanh các cơ quan trong khoang bụng. Mỡ nội tạng thường bị nhầm lẫn với mỡ dưới da. Không giống như mỡ dưới da (nằm ngay dưới da), mỡ nội tạng được tìm thấy sâu hơn bên trong cơ thể, xung quanh các cơ quan như gan, thận, tuyến tụy và ruột.

2. Mỡ nội tạng và trầm cảm: 2 chuyến tàu song hành trên đường ray cuộc sống

2.1. Liên kết bất ngờ trong cơ thể và tâm hồn

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy mối quan hệ giữa mỡ nội tạng và trầm cảm, mặc dù bản chất chính xác của mối liên hệ này vẫn đang được nghiên cứu. 

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Psychosomatic Medicine cho thấy rằng, những người có mỡ nội tạng cao có nguy cơ cao hơn gấp đôi mắc bệnh trầm cảm như vậy với những người có mỡ nội tạng thấp. Bên cạnh đó, những người béo phì có xu hướng trải qua cảm giác mệt mỏi và trầm cảm hơn so với những người có cân nặng bình thường.

2.2. Có phải béo phì gây trầm cảm?

Mỡ nội tạng không phải là nguyên nhân chính dẫn đến trầm cảm và trầm cảm cũng không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tích tụ mỡ nội tạng. Đây là quá trình kết hợp của nhiều yếu tố, là mối tương quan giữa sinh lý, tâm lý và xã hội:

2.2.1. Phản ứng viêm

Mỡ nội tạng là một cơ quan nội tiết tích cực giải phóng các chất gây viêm, chẳng hạn như cytokine, adipokine và axit béo tự do. Những chất này có thể đi vào máu và ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ. Viêm mạn tính cấp độ thấp (low-grade chronic inflammation) có liên quan đến việc tăng nguy cơ trầm cảm và các rối loạn tâm trạng khác. 

2.2.2. Mất cân bằng nội tiết tố

Rối loạn trục HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal axis) là một trong những cơ chế sinh học quan trọng liên quan đến bệnh trầm cảm và béo phì.

Trục HPA bao gồm:

• Hypothalamus: Sản xuất ra CRH (corticotropin releasing hormone);
• Tuyến yên: Tiếp nhận tín hiệu CRH và sản xuất ACTH (adrenocorticotropic hormone);
• Tuyến thượng thận: Tiếp nhận ACTH và sản xuất ra cortisol.

Cortisol là hormone quan trọng điều hòa quá trình chuyển hóa, miễn dịch và căng thẳng. Nó có chức năng phản hồi dương tính để điều hòa trục HPA. Trong trầm cảm và béo phì, trục HPA bị rối loạn, dẫn đến tình trạng tăng tiết cortisol mãn tính. Điều này gây ra:

• Rối loạn chuyển hóa năng lượng, tăng cảm giác thèm ăn và hướng đến thực phẩm giàu năng lượng.
• Làm tăng quá trình tổng hợp chất béo và phì đại tế bào mỡ.
• Ức chế quá trình đốt cháy calo.
• Gây tổn thương và mất các tế bào thần kinh liên quan đến trầm cảm.

2.2.3. Kháng insulin và Rối loạn chuyển hóa 

Hàm lượng chất béo nội tạng cao có liên quan đến tình trạng kháng insulin và hội chứng chuyển hóa. Kháng insulin có thể ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ và hệ thống dẫn truyền thần kinh, có khả năng góp phần gây ra các triệu chứng trầm cảm. 

Kháng insulin dẫn đến rối loạn chuyển hóa glucose, suy giảm chức năng nhận thức và tổn thương tế bào thần kinh ở hạch hạnh nhân và vỏ não giữa. Đây là các vùng não liên quan mật thiết đến trí nhớ, chức năng điều hành và tâm trạng.

Insulin có tác dụng đáng kể đến não, đặc biệt là hạch hạnh nhân và các cấu trúc xung quanh. Rối loạn hoạt động của các khu vực này do kháng insulin có thể góp phần gây ra rối loạn tâm thần như trầm cảm.

Leptin là một hormon được sản xuất bởi mô mỡ trắng, với vai trò quan trọng trong điều hòa cân bằng năng lượng và khối lượng cơ thể. Sự kháng leptin do béo phì gây ra làm giảm tác dụng chống trầm cảm của leptin. Leptin có liên quan chặt chẽ với bệnh trầm cảm và béo phì như sau:

• Leptin hoạt động trên hệ thần kinh trung ương, đặc biệt là hạt hạnh nhân, để giảm cảm giác thèm ăn, tăng tiêu hao năng lượng.
• Trong béo phì, hiện tượng kháng leptin xảy ra, làm suy giảm tác dụng của leptin lên não dẫn đến tăng cân.
• Sự kháng leptin cũng liên quan đến nguy cơ trầm cảm. Leptin không thể vượt qua hàng rào máu não để tác động lên não.
• Leptin có tác dụng chống trầm cảm bằng cách tăng tăng trưởng và tái tạo tế bào thần kinh, cải thiện sự hưng phấn.
• Người bệnh trầm cảm, đặc biệt là có triệu chứng tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân, thường có nồng độ leptin cao hơn.
• Chỉ những bệnh nhân trầm cảm có triệu chứng liên quan đến leptin mới cho thấy mối liên hệ về mặt di truyền với béo phì.

2.2.4. Cấu trúc và chức năng của não 

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những người có lượng chất béo nội tạng cao hơn có thể có những thay đổi về cấu trúc và chức năng của não, đặc biệt là ở những vùng liên quan đến việc điều chỉnh tâm trạng và xử lý cảm xúc. 

2.2.5. Không hài lòng về hình ảnh cơ thể

Mang mỡ bụng dư thừa có thể dẫn đến nhận thức tiêu cực về hình ảnh cơ thể và không hài lòng với ngoại hình của một người. Các vấn đề về hình ảnh cơ thể có thể góp phần làm giảm lòng tự trọng và làm tăng nguy cơ trầm cảm, đặc biệt ở những người dễ bị rối loạn tâm trạng. 

2.2.6. Yếu tố lối sống

Mối quan hệ giữa mỡ nội tạng và trầm cảm bị ảnh hưởng bởi các yếu tố lối sống. Những người có mức mỡ nội tạng cao hơn có thể có nhiều khả năng tham gia vào các hành vi không lành mạnh như lối sống ít vận động, lựa chọn chế độ ăn uống kém và ngủ không đủ giấc, tất cả đều có thể góp phần gây ra nguy cơ trầm cảm ở người béo. 

Điều quan trọng là mối quan hệ này 2 chiều và phức tạp. Trầm cảm có thể dẫn đến những thay đổi như chế độ ăn uống kém, lối sống ít vận động, hành vi không lành mạnh và mất cân bằng nội tiết tố, góp phần làm tăng tích tụ mỡ nội tạng. 

3. Làm sao để ngăn ngừa trầm cảm ở người béo?

Một trong những bí quyết đầu tiên để cân bằng sức khỏe và ngăn ngừa trầm cảm ở người béo là học cách dành thời gian cho chính mình. Đôi khi, chúng ta quá mải mê với công việc và trách nhiệm, quên mất rằng chúng ta cũng cần thời gian để thư giãn và giải tỏa áp lực. Cố gắng bắt đầu ngày mới bằng cách dành một khoảng thời gian ngắn cho việc tập trung vào tâm hồn. Có thể buổi sáng sớm, một cuộc trò chuyện với bạn bè thân thiết hoặc chỉ là đọc một cuốn sách yêu thích. Những khoảnh khắc đơn giản như vậy giúp ta tìm lại sự bình yên trong tâm hồn và đối mặt với những khó khăn một cách dễ dàng hơn.

Việc duy trì một lối sống lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng sức khỏe tâm lý và giảm mỡ nội tạng. Tập trung vào việc ăn uống cân đối và tập thể dục đều đặn là những bước quan trọng để giữ cho cơ thể và tâm hồn khỏe mạnh. Hãy khám phá những món ăn ngon và bổ dưỡng mà vẫn giúp giảm mỡ nội tạng, như các loại rau xanh tươi mát, thực phẩm chứa chất xơ và các nguồn protein tốt cho cơ thể. Đồng thời, đừng quên dành thời gian để tận hưởng những hoạt động thể thao yêu thích như đi bộ, chạy bộ, yoga hoặc bơi lội. Những hoạt động này không chỉ giúp giảm mỡ nội tạng mà còn kích thích sản sinh endorphin - hormone hạnh phúc tự nhiên của cơ thể, giúp cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng.

Ngoài ra, việc tạo ra một môi trường tâm lý tích cực và hỗ trợ cũng rất quan trọng. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và cộng đồng xung quanh giúp chúng ta vượt qua những khó khăn trong cuộc sống một cách dễ dàng hơn. Hãy cùng nhau chia sẻ những câu chuyện, niềm vui và nỗi buồn để cùng nhau đứng trước mọi thử thách.

Đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý hoặc những người có kiến ​​thức y khoa, họ sẽ đưa ra những lời khuyên và hướng dẫn chính xác để giúp bạn cân bằng sức khỏe tâm lý và mỡ nội tạng một cách hiệu quả.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng thành quả không đến một cách đột ngột mà là kết quả của quá trình phát triển. Hãy trân trọng từng bước tiến nhỏ trong công cuộc cải thiện sức khỏe tâm lý và giảm mỡ nội tạng. Mỗi hành động nhỏ đều đóng góp vào cảm giác hài lòng với bản thân và tạo nên một cuộc sống đầy đủ và cân bằng.

4. Tổng kết

Trong cuộc sống hối hả và áp lực ngày nay, việc cân bằng sức khỏe tâm lý và mỡ nội tạng trở thành một thức thức thật sự. Đôi khi, chúng ta cuốn vào vòng xoáy công việc, gia đình và xã hội, khiến cho cánh cửa tâm hồn khép lại và ngập tràn tiêu cực. Trong khi đó, mỡ nội tạng đang là hung thủ ẩn chứa rủi ro về sức khỏe, dẫn đến lo sợ và căng thẳng tâm lý. Điều quan trọng là chúng ta phải tìm cách đưa ra những bước đi hài hòa để đạt được sự cân bằng toàn diện cho cả tâm hồn và cơ thể.

Tài liệu tham khảo 

1. Hongjuan Fang, Elizabeth Berg, Xiaoguang Cheng, Wei Shen. How to best assess abdominal obesity. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2018 Sep;21(5):360-365. doi: 10.1097/MCO.0000000000000485.

2. Burkhard Ludescher, Arif Najib, Sophia Baar, Juergen Machann, Fritz Schick, Gerhard Buchkremer, Claus D Claussen, Gerhard W Eschweiler. Increase of visceral fat and adrenal gland volume in women with depression: preliminary results of a morphometric MRI study. Int J Psychiatry Med. 2008;38(3):229-40. doi: 10.2190/PM.38.3.a.

3. N Vogelzangs, B W J H Penninx. Depressive symptoms, cortisol, visceral fat and metabolic syndrome. Tijdschr Psychiatr. 2011;53(9):613-20.

4. Alisa S Cosan, Julietta U Schweiger, Kai G Kahl, Bettina Hamann, Michael Deuschle, Ulrich Schweiger, Anna L Westermair. Fat compartments in patients with depression: A meta-analysis. Brain Behav. 2021 Jan;11(1):e01912. doi: 10.1002/brb3.1912. Epub 2020 Nov 5.