Ý nghĩa của các xét nghiệm cholesterol

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) khuyên bạn nên bắt đầu kiểm tra cholesterol khi còn nhỏ hoặc thanh thiếu niên và kiểm tra lại mỗi 5 năm một lần kể từ tuổi 20 trở đi.

1. Ý nghĩa của các xét nghiệm cholesterol 

Xét nghiệm cholesterol hoàn chỉnh, còn được gọi là bảng lipid hoặc hồ sơ lipid, đo mức lipid hoặc chất béo trong máu của bạn. Nó chủ yếu đo lường các chỉ số bao gồm:

• Cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao (HDL). Cholesterol HDL được gọi là cholesterol “tốt” vì nó giúp loại bỏ cholesterol LDL khỏi máu.
• Cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL). Cholesterol LDL được gọi là cholesterol “xấu”. Quá nhiều cholesterol này sẽ bị tích tụ trên thành động mạch và dẫn đến nguy cơ bị đau tim, đột quỵ và xơ vữa động mạch.

LDL luôn được coi là quá cao nếu từ 190 mg/dL trở lên. Các mức từ 70 đến 189 mg/dL (3,9 và 10,5 mmol/l) thường được coi là quá cao nếu:

• Bạn bị tiểu đường và ở độ tuổi từ 40 đến 75
• Bạn bị tiểu đường và có nguy cơ mắc bệnh tim cao
• Bạn có nguy cơ mắc bệnh tim trung bình hoặc cao
• Bạn bị bệnh tim, tiền sử đột quỵ hoặc lưu thông máu đến chân kém

Các bác sĩ thường đặt ra mức mục tiêu cho cholesterol LDL nếu bạn đang được điều trị bằng thuốc để giảm cholesterol.

• Triglyceride. Khi bạn ăn, cơ thể sẽ phân hủy chất béo trong thức ăn thành các phân tử nhỏ hơn gọi là chất béo trung tính. Nồng độ chất béo trung tính cao trong máu làm tăng nguy cơ phát triển bệnh tim mạch. Béo phì, nghiện rượu, tiểu đường không được kiểm soát hoặc ăn một chế độ ăn nhiều calo đều có thể góp phần làm tăng mức chất béo trung tính.
• Lipoprotein tỷ trọng rất thấp (VLDL). Máu cũng chứa một loại cholesterol khác có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch được gọi là VLDL. VLDL thường không được đề cập trong các xét nghiệm cholesterol máu vì nó không được đo trực tiếp. Thay vào đó, mức VLDL được tính bằng cách giả sử mức VLDL là 20 % mức chất béo trung tính. Mức VLDL của bạn không được sử dụng để xác định điều trị tăng cholesterol.
• Tổng lượng chất béo. Đây là tổng lượng tất cả các loại cholesterol có trong máu. Đó là tổng lượng cholesterol LDL, HDL và VLDL. Cholesterol toàn phần và cholesterol HDL là những mức duy nhất được đo trực tiếp. LDL và VLDL đều là các giá trị được tính toán dựa trên phép đo tổng lượng cholesterol, HDL và chất béo trung tính của bạn.

2. Chỉ số bình thường của các xét nghiệm cholesterol

Tại Hoa Kỳ, chỉ số xét nghiệm cholesterol và chất béo trung tính được đo bằng miligam (mg) cholesterol trên mỗi decilit (dL) máu.

Kết quả lý tưởng cho hầu hết người lớn như sau:

• LDL: dưới 100 mg/dL
• HDL: 40 đến 60 mg/dL (số càng cao càng tốt)
• Cholesterol toàn phần: dưới 200 mg/dL
• Chất béo trung tính: dưới 150 mg/dL
• Mức VLDL: dưới 30 mg/dL

Nếu chỉ số xét nghiệm cholesterol nằm ngoài phạm vi bình thường, bạn có thể có nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và xơ vữa động mạch cao hơn. Bác sĩ sẽ xem xét các yếu tố khác, chẳng hạn như tiền sử gia đình, cân nặng và mức độ tập thể dục để xác định nguy cơ của bạn.

Nếu kết quả xét nghiệm bất thường, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác để kiểm tra tình trạng sức khỏe, chẳng hạn như xét nghiệm đường huyết để kiểm tra bệnh tiểu đường, xét nghiệm kiểm tra chức năng tuyến giáp để xác định xem tuyến giáp có hoạt động kém hay không.

Kết quả xét nghiệm cholesterol trong máu có thể bị sai sót không? Trong một số trường hợp, chỉ số kết quả xét nghiệm cholesterol có thể không đúng với thực tế. Ví dụ: một nghiên cứu gần đây cho thấy giả định rằng mức VLDL chiếm 20% mức chất béo trung tính sẽ kém chính xác hơn khi mức chất béo trung tính vượt quá 400 mg/dL

Nhịn ăn quá độ, dùng các loại thuốc, sai sót của con người trong quá trình thực hiện và nhiều yếu tố khác có thể khiến xét nghiệm cho kết quả âm tính giả hoặc dương tính giả. Kiểm tra cả mức HDL và LDL thường tạo ra kết quả chính xác hơn so với kiểm tra riêng LDL.

3. Những ai nên làm xét nghiệm cholesterol?

Xét nghiệm cholesterol là rất quan trọng nếu bạn:

• Có tiền sử bản thân hoặc gia đình bị bệnh tim mạch hoặc cholesterol cao 
• Thừa cân hoặc béo phì
• Uống rượu thường xuyên
• Hút thuốc lá
• Có lối sống không hoạt động
• Bị tiểu đường, bệnh thận, hội chứng buồng trứng đa nang hoặc tuyến giáp hoạt động kém

CDC khuyến nghị kiểm tra nồng độ cholesterol thường xuyên 4 đến 6 năm một lần cho hầu hết những người trưởng thành khỏe mạnh. Trong khi đó, những người có các yếu tố nguy cơ cao bị tăng cholesterol thì cần phải đi xét nghiệm thường xuyên hơn.

CDC cũng khuyến nghị rằng trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên nên thực hiện xét nghiệm cholesterol một lần trong khoảng 9 đến 11 và một lần nữa trong khoảng 17 đến 21.

4. Chuẩn bị thực hiện xét nghiệm cholesterol

Để chỉ số xét nghiệm cholesterol máu đạt kết quả chính xác nhất, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu bạn nhịn ăn trước khi kiểm tra. Tuy nhiên, theo hướng dẫn năm 2018 được công bố trên Tạp chí của Đại học Tim mạch Hoa Kỳ, xét nghiệm khi không nhịn ăn có thể phát hiện chính xác lượng cholesterol hoặc lipid cao ở người trưởng thành từ 20 tuổi trở lên.

Nếu cần nhịn ăn, bạn nên tránh ăn hoặc uống bất cứ thứ gì khác ngoài nước trong vòng 9 đến 12 giờ trước khi xét nghiệm.

Trước khi tiến hành xét nghiệm, bạn cần thông báo cho bác sĩ các vấn đề liên quan như:

• Tình trạng sức khỏe hoặc bất kỳ triệu chứng bất thường nào bạn đang gặp phải
• Tiền sử sức khỏe tim mạch của bạn và gia đình 
• Các loại thuốc và chất bổ sung đang dùng
• Nếu đang dùng thuốc thuốc tránh thai hoặc các loại có thể làm tăng mức cholesterol, thì có thể được yêu cầu ngừng dùng chúng vài ngày trước khi xét nghiệm.

Xét nghiệm cholesterol máu được tiến hành như thế nào? Để kiểm tra mức cholesterol, bác sĩ sẽ cần lấy mẫu máu của bạn. Thông thường, xét nghiệm cholesterol trong máu sẽ được tiến hành vào buổi sáng, đôi khi sau khi nhịn ăn từ đêm hôm trước.

Xét nghiệm máu là một thủ tục ngoại trú và được thực hiện tại phòng thí nghiệm chẩn đoán. Chỉ mất vài phút và tương đối không đau. Trong một số trường hợp, nó cũng có thể được thực hiện khi bạn đi khám bác sĩ định kỳ, tại hiệu thuốc địa phương hoặc thậm chí tại nhà.

Việc lấy máu để xét nghiệm cholesterol thường không gây ra nhiều rủi ro, chỉ trừ việc bạn có thể cảm thấy hơi đau hoặc hơi nhức ở vị trí lấy máu. Cũng có một rủi ro rất nhỏ về nhiễm trùng tại vị trí chọc kim.

5. Xét nghiệm cholesterol tại nhà có đáng tin cậy không?

Ngày nay, với sự phát triển của các thiết bị y tế tại gia, một số xét nghiệm có thể được thực hiện tại nhà để người bệnh theo dõi tình trạng sức khỏe của mình theo hướng dẫn của bác sĩ. Tùy vào từng nhãn hiệu mà độ tin cậy của các xét nghiệm cholesterol tại nhà có thể khác nhau. Độ tin cậy cũng có thể bị ảnh hưởng bởi mức độ bạn làm theo các hướng dẫn kiểm tra.

Trong một nghiên cứu năm 2017, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng hai thiết bị kiểm tra lipid tại nhà tương đối chính xác và hoạt động theo tiêu chuẩn đưa ra của ngành y tế. Điều này có nghĩa rằng:

• Mức HDL nằm trong khoảng 12% so với kết quả thử nghiệm trong phòng thí nghiệm.
• Tổng lượng cholesterol nằm trong khoảng 10%.
• Mức chất béo trung tính là trong vòng 15%.

Trong một nghiên cứu năm 2021, các nhà nghiên cứu đã phân tích hiệu suất của năm loại xét nghiệm cholesterol tại nhà có bán trên thị trường. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng xét nghiệm Roche Accutrend Plus có hiệu suất xuất sắc, nhưng một số sản phẩm khác có độ chính xác và khả năng chẩn đoán kém.

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng cần phải có những quy định rõ ràng và tiêu chuẩn hóa tốt hơn cho các mẫu kiểm tra cholesterol tại nhà. Đương nhiên, để có kết quả đáng tin cậy nhất, xét nghiệm trong phòng thí nghiệm vẫn là lựa chọn tốt nhất hiện nay, đặc biệt nếu bạn có các yếu tố nguy cơ mắc bệnh các bệnh lý liên quan đến nồng độ cholesterol cao.

6. Thay đổi lối sống và điều trị cholesterol cao

Cholesterol cao có thể được điều trị bằng việc thực hiện lối sống lành mạnh và dùng thuốc. Mục tiêu của việc giảm cholesterol máu là giảm nồng độ LDL có trong cơ thể, từ đó hạn chế nguy cơ mắc bệnh tim và các vấn đề liên quan khác.

Để giúp giảm mức cholesterol xấu, bạn có thể thực hiện những biện pháp sau:

• Hãy bỏ hút thuốc ngay nếu bạn đang có thói quen này và tìm kiếm lời khuyên của bác sĩ về cách tạo một kế hoạch cai thuốc lá phù hợp với bạn.
• Ăn một chế độ ăn uống cân bằng. Tập trung vào việc ăn một chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh bao gồm hầu hết các loại thực phẩm chưa qua chế biến. Cố gắng ăn nhiều loại rau, trái cây, các sản phẩm ngũ cốc nguyên hạt, các sản phẩm từ sữa ít chất béo và các nguồn protein nạc. Cố gắng tăng lượng chất xơ hòa tan và hạn chế ăn các loại thực phẩm có nhiều chất béo bão hòa, chẳng hạn như bơ, kem, thịt và dầu cọ.
• Tránh chất béo chuyển hóa. Chất béo chuyển hóa nhân tạo có hại cho tim và sức khỏe. Bạn nên đọc nhãn thực phẩm và tránh các loại thực phẩm liệt kê có chứa thành phần hydro hóa một phần trong danh sách.
• Luyện tập thể dục đều đặn. Đặt mục tiêu dành ít nhất 150 phút cho hoạt động aerobic cường độ vừa phải mỗi tuần, tương đương khoảng 22 phút tập thể dục mỗi ngày là cách tốt để bạn giảm cholesterol xấu và cải thiện sức khỏe tổng quát.
• Duy trì cân nặng vừa phải. BMI cơ thể quá cao là một trong những yếu tố nguy cơ chính gây ra cholesterol cao.
• Tránh xa rượu bia và các chất kích thích. Uống nhiều rượu là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu đối với nhiều loại bệnh, bao gồm bệnh tim, cholesterol cao, bệnh gan và một số bệnh ung thư.

Một số loại thực phẩm có thể giúp đường tiêu hóa hấp thụ ít cholesterol hơn. Ví dụ, ăn nhiều hơn các loại thực phẩm sau để có được kết quả tốt khi xét nghiệm cholesterol máu:

• Yến mạch, lúa mạch và các loại ngũ cốc nguyên hạt khác
• Trái cây, chẳng hạn như táo, lê, chuối và cam
• Rau, chẳng hạn như cà tím và đậu bắp
• Các loại đậu, chẳng hạn như đậu xanh, đậu tây hoặc đậu lăng

Nếu chỉ thay đổi thói quen sinh hoạt không đủ để giảm cholesterol, bác sĩ có thể khuyên bạn nên dùng thuốc, chẳng hạn như statin. Những loại thuốc này giúp giảm mức LDL.

Như vậy, các xét nghiệm cholesterol có vai trò quan trọng trong việc theo dõi và chẩn đoán tình trạng tăng cholesterol máu, giúp phát hiện sớm các nguy cơ mắc phải các bệnh lý tim mạch, đột quỵ, bệnh gan, tiểu đường,... Bạn nên thực hiện xét nghiệm cholesterol trong máu định kỳ theo hướng dẫn, nhất là khi có các yếu tố nguy cơ. Thực hiện chế độ ăn uống, sinh hoạt lành mạnh là cách giúp bạn hạn chế nguy cơ tăng cholesterol máu.