Rối loạn hưng trầm cảm là gì và vì sao cần điều trị?

1. Rối loạn hưng trầm cảm là gì?

Rối loạn hưng cảm là gì nghe có vẻ lạ lẫm với nhiều người. Thực tế, rối loạn hưng trầm cảm là một thuật ngữ cũ hơn cho những gì hiện được gọi là rối loạn lưỡng cực. Rối loạn lưỡng cực, là thuật ngữ chính thức được sử dụng trong "Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần" (DSM-5), đề cập đến sự chuyển dịch của một người từ cực hưng cảm của chứng rối loạn sang cực trầm cảm.

Sự thay đổi từ "rối loạn hưng trầm cảm" thành "rối loạn lưỡng cực" được thực hiện vào năm 1980. Nó được thực hiện để chỉ rối loạn gồm các triệu chứng như hưng cảm nhẹ và loại trừ một số triệu chứng khác trong khi cố gắng giảm bớt sự kỳ thị khi nhắc đến chứng rối loạn này, nên cũng có người gọi là rối loạn lưỡng cực hưng trầm cảm.

Vì vậy khi hỏi rối loạn hưng cảm là gì thực tế là bạn đang tìm hiểu rối loạn lưỡng cực là gì?

Rối loạn lưỡng cực thực chất là một nhóm rối loạn tâm trạng được đặc trưng bởi những rối loạn mang tính chu kỳ về tâm trạng, suy nghĩ và hành vi. Những rối loạn này bao gồm các giai đoạn tâm trạng tăng cao, cởi mở hoặc cáu kỉnh xen kẽ nhau, được gọi là các giai đoạn hưng cảm. Chúng cũng bao gồm những giai đoạn cảm thấy vô dụng, thiếu tập trung và mệt mỏi gọi là giai đoạn trầm cảm. Các rối loạn khác nhau về mức độ nghiêm trọng của hai giai đoạn này.

Có ba loại rối loạn lưỡng cực hưng trầm cảm. Cả ba loại đều liên quan đến những thay đổi rõ ràng về tâm trạng, năng lượng và mức độ hoạt động. Những tâm trạng này trải dài từ những giai đoạn có hành vi cực kỳ “vui vẻ”, phấn chấn, cáu kỉnh hoặc tràn đầy năng lượng (được gọi là các giai đoạn hưng cảm) đến các giai đoạn rất “xuống dốc”, buồn bã, thờ ơ hoặc vô vọng (được gọi là các giai đoạn trầm cảm). 

• Rối loạn lưỡng cực I được xác định bởi các cơn hưng cảm kéo dài ít nhất 7 ngày hoặc bởi các triệu chứng hưng cảm nghiêm trọng đến mức người bệnh cần được chăm sóc y tế ngay lập tức. Lúc này các giai đoạn trầm cảm cũng có thể xảy ra và thường kéo dài trong thời gian ít nhất là 2 tuần. Các giai đoạn trầm cảm với nhiều đặc điểm hỗn hợp (có các triệu chứng trầm cảm và hưng cảm cùng một lúc) cũng có thể xảy ra. 
• Rối loạn lưỡng cực II được xác định bởi một dạng các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm nhẹ. Các giai đoạn hưng cảm nhẹ ít nghiêm trọng hơn các giai đoạn hưng cảm trong rối loạn lưỡng cực I.
• Rối loạn tâm tính chu kỳ (còn gọi là cyclothymia) được xác định bằng các triệu chứng trầm cảm và hưng cảm nhẹ tái diễn không đủ mạnh hoặc không kéo dài đủ lâu để được coi là các giai đoạn hưng cảm nhẹ hoặc trầm cảm.

Đôi khi một người có thể gặp các triệu chứng rối loạn lưỡng cực không khớp với ba loại được liệt kê ở trên và triệu chứng này được gọi là “các rối loạn lưỡng cực xác định và không xác định khác cũng như các rối loạn liên quan”.

Rối loạn lưỡng cực thường được chẩn đoán ở tuổi vị thành niên (tuổi thiếu niên) hoặc tuổi trưởng thành sớm. Đôi khi, các triệu chứng lưỡng cực có thể xuất hiện ở trẻ em. Mặc dù các triệu chứng có thể thay đổi theo thời gian nhưng rối loạn lưỡng cực thường cần điều trị suốt đời. Tuân theo kế hoạch điều trị theo quy định có thể giúp mọi người kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

2. Nguyên nhân và biểu hiện của rối loạn hưng trầm cảm?

Rối loạn lưỡng cực hưng trầm cảm là một rối loạn tâm thần phức tạp. Các chuyên gia chưa tìm ra nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng này, nhưng có một số lý do có thể đóng vai trò, bao gồm:

• Gen của bạn. Các nghiên cứu cho thấy rối loạn lưỡng cực có thể di truyền trong gia đình. Bạn thừa hưởng không phải chỉ một gen từ cha mẹ mà có thể là do nhiều gen. Và gen không phải là yếu tố duy nhất.
• Chấn thương tinh thần thời thơ ấu. Một số chuyên gia cho rằng có thể có mối liên hệ giữa chấn thương thời thơ ấu (như lạm dụng tình cảm, thể chất hoặc tình dục) và rối loạn lưỡng cực. 
• Áp lực. Một sự kiện rất căng thẳng, như mất người thân, hoặc căng thẳng kéo dài hàng ngày, như lo lắng về tiền bạc, có thể góp phần gây ra các triệu chứng rối loạn lưỡng cực.
• Hoạt động của bộ não. Nếu bạn bị rối loạn lưỡng cực, não của bạn có thể hoạt động khác với người không mắc bệnh này. Ví dụ, các chất hóa học trong não kiểm soát hoạt động của não có thể bị mất cân bằng.

Bên cạnh đó những điều sau đây có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn lưỡng cực:

• Tiền sử gia đình. Ví dụ: nếu người thân trực tiếp (như cha mẹ hoặc anh chị em) mắc bệnh này, bạn cũng có nhiều khả năng được chẩn đoán hơn.
• Một sự kiện đau buồn hoặc thời gian căng thẳng dữ dội.
• Sử dụng ma túy hoặc rượu. Cần nhiều nghiên cứu hơn để chứng minh mối liên hệ này. Nhưng rượu và ma túy có thể gây ra tác dụng phụ giống như triệu chứng của rối loạn lưỡng cực.

Như tên gọi rối loạn lưỡng cực hưng trầm cảm, rối loạn tâm thần này có các biểu hiện của cả giai đoạn hưng cảm và trầm cảm. Hưng cảm và hưng cảm nhẹ là hai loại giai đoạn khác nhau nhưng chúng có cùng các triệu chứng. Chứng hưng cảm nghiêm trọng hơn chứng hưng cảm nhẹ và gây ra nhiều vấn đề đáng chú ý hơn ở nơi làm việc, trường học và các hoạt động xã hội. Chứng hưng cảm cũng có thể gây ra sự xa rời thực tế (rối loạn tâm thần) và phải nhập viện.

Cả giai đoạn hưng cảm và hưng cảm nhẹ đều bao gồm ba hoặc nhiều triệu chứng sau:

• Lạc quan bất thường, hoặc căng thẳng
• Tăng hoạt động, năng lượng hoặc kích động
• Cảm giác tự tin thái quá 
• Giảm nhu cầu ngủ
• Nói nhiều bất thường
• Ý nghĩ hoang tưởng
• Phân tâm với thực tại
• Đưa ra quyết định thiếu tự chủ- ví dụ: tiếp tục mua sắm thoải mái, chấp nhận rủi ro về tình dục hoặc đầu tư dại dột.

3. Rối loạn hưng trầm cảm có cần điều trị không ? Vì sao và bằng cách nào?

Rối loạn lưỡng cực hưng trầm cảm cần được điều trị vì nó là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng và có khả năng gây ảnh hưởng tiêu cực lớn đến cuộc sống và sức khỏe của người bị ảnh hưởng. Nếu không được điều trị, rối loạn lưỡng cực có thể gây ra những biến đổi tâm trạng cực đoan và không kiểm soát, làm suy yếu chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến quan hệ xã hội, công việc, học tập và tăng nguy cơ tự tử.

Điều trị rối loạn lưỡng cực thường là một quá trình dài, đòi hỏi sự kết hợp giữa thuốc và các phương pháp tâm lý. Thuốc được sử dụng như các thuốc ổn định tâm trạng (mood stabilizers) nhằm giảm tần suất và mức độ của các cơn hưng cảm và trầm cảm. Một số loại thuốc antipsychotics cũng có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng liên quan đến rối loạn lưỡng cực.

Ngoài ra, liệu pháp tâm lý như tư vấn cá nhân, tư vấn gia đình và terapi hành vi tâm lý (cognitive-behavioral therapy - CBT) có thể được áp dụng để giúp người bệnh hiểu và quản lý tốt hơn các triệu chứng, tăng cường kỹ năng quản lý stress và cải thiện sự ổn định tâm trạng.

Nhiều loại thuốc theo toa có thể giúp giảm bớt các triệu chứng của bạn. Ví dụ:

• Chất ổn định tâm trạng như lithium có thể giúp giảm bớt hoặc ngăn chặn các giai đoạn tâm trạng. Chúng thường được kê đơn như một phương pháp điều trị lâu dài.
• Thuốc chống trầm cảm có thể giúp cải thiện tâm trạng chán nản của bạn. Chúng phải được dùng cùng với thuốc ổn định tâm trạng để không gây ra giai đoạn trầm cảm.
• Thuốc chống co giật là một loại thuốc khác có thể giúp bạn ổn định tâm trạng. Bác sĩ có thể kê toa loại này nếu lithium không có tác dụng với bạn.
• Thuốc chống loạn thần thường được dùng trong giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, đặc biệt nếu bạn đang muốn thoát khỏi thực tế.

Bác sĩ cũng có thể cung cấp cho bạn một loại thuốc để giúp giảm bớt các vấn đề khác mà bạn đang gặp phải, như lo lắng hoặc khó ngủ.

Liệu pháp hành vi:

• Trị liệu hành vi nhận thức (CBT): Bạn sẽ hiểu rõ hơn về cách suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của bạn tác động lẫn nhau.
• Liệu pháp nhịp điệu giữa các cá nhân và xã hội: Bạn sẽ tập trung vào việc cải thiện mối quan hệ của mình với người khác đồng thời xây dựng thói quen hàng ngày về ngủ, thức dậy và tập thể dục. Các nghiên cứu cho thấy cả hai điều này đều có thể giúp ổn định tâm trạng của bạn.
• Giáo dục tâm lý: Dù là một mình hoặc với một nhóm người khác, bạn sẽ tìm hiểu điều gì có thể gây ra các giai đoạn tâm trạng của mình và cách bạn có thể quản lý chúng.

Liệu pháp điện giật (ECT)

• Dòng điện có thể được sử dụng một cách an toàn để thay đổi chất hóa học trong não và cải thiện các triệu chứng của bạn. ECT thường là một lựa chọn khi bạn không thấy đỡ hơn khi dùng các phương pháp điều trị khác.

Rối loạn lưỡng cực có thể tạo ra những thách thức trong cuộc sống của bạn, nhưng bạn cũng có thể tự thực hiện để giúp bản thân đối phó và kiểm soát tình trạng của mình một cách hiệu quả thông qua những cách sau:

• Theo dõi tâm trạng: Viết nhật ký để theo dõi tâm trạng và các yếu tố có xu hướng tác động đến cảm giác của bạn. Điều này có thể bao gồm thói quen ngủ, thuốc men, các sự kiện căng thẳng hoặc các tác nhân khác.
• Tập thói quen ngủ tốt: Nghỉ ngơi đầy đủ rất quan trọng đối với sức khỏe tâm thần, đặc biệt nếu bạn mắc chứng rối loạn lưỡng cực. Tạo một môi trường ngủ yên tĩnh và cố gắng đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
• Quản lý căng thẳng: Vì căng thẳng thường có thể gây ra các giai đoạn tâm trạng nên việc giữ mức độ căng thẳng ở mức thấp là điều quan trọng. Ngoài việc thực hiện các sửa đổi trong cuộc sống để có thể giúp giảm mức độ căng thẳng, thực hành các kỹ thuật thư giãn cũng có thể có lợi.
• Tập thể dục thường xuyên: Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng tập thể dục có thể có lợi cho một số người mắc chứng rối loạn lưỡng cực. Tuy nhiên, một số người có thể thấy các triệu chứng hưng cảm trở nên trầm trọng hơn, vì vậy hãy thận trọng, thực hiện chậm và liên hệ với bác sĩ nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào là điều quan trọng.

Như vậy, giờ bạn đã biết rối loạn hưng trầm cảm là gì và cách điều trị. Để chứng rối loạn tâm thần này không gây quá nhiều tác động tiêu cực đến cuộc sống thì bạn cần tuân thủ các chiến lược điều trị của bác sĩ đồng thời có kế hoạch cụ thể cho bản thân trong cuộc sống hàng ngày.

Nguồn: verywellmind.com - webmd.com