Chỉ định và các tác dụng phụ của thuốc điều trị bệnh parkinson

1. Các loại thuốc điều trị bệnh parkinson?

Thuốc điều trị bệnh Parkinson (PD) chủ yếu giúp kiểm soát triệu chứng nhưng không thể chữa khỏi bệnh Parkinson.

Bệnh Parkinson là một tình trạng thần kinh tiến triển (có nghĩa là bệnh trở nên nặng hơn theo thời gian) ảnh hưởng đến cách cơ thể bạn di chuyển. Nó cũng có thể ảnh hưởng đến khứu giác, giấc ngủ, cách hoạt động của đường ruột và hơn thế nữa. Nó xảy ra do sự phá vỡ của một số tế bào thần kinh trong não của bạn. Nhiều tế bào bị ảnh hưởng nằm trong vùng được gọi là chất đen, nơi kiểm soát chuyển động. Những tế bào thần kinh này chết hoặc bị hư hỏng, mất khả năng sản xuất một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng gọi là dopamine.

Hầu hết các loại thuốc điều trị Parkinson đều nhằm mục đích kiểm soát mức độ dopamine trong cơ thể bạn và/hoặc các chất dẫn truyền thần kinh khác ảnh hưởng đến các mức độ này. Hầu hết những người bị bệnh Parkinson đều dùng kết hợp nhiều loại thuốc.

1.1. Levodopa và carbidopa

Levodopa là thuốc điều trị bệnh Parkinson, đó là một chất thay thế dopamine. Levodopa vượt qua hàng rào máu não (BBB) và được chuyển đổi thành dopamine trong hệ thần kinh trung ương và hệ thần kinh ngoại biên.

Các enzyme trong máu trong cơ thể bạn phá vỡ hầu hết levodopa trước khi nó đến não của bạn. Vì vậy, nó được kết hợp với một loại thuốc khác gọi là carbidopa (một chất ức chế enzyme). Điều này cho phép nhiều levodopa đến não của người bệnh hơn. Nó cũng giúp giảm buồn nôn và nôn mửa nghiêm trọng, đây là những tác dụng phụ thường gặp của levodopa.

Đối với hầu hết mọi người, levodopa làm giảm các triệu chứng chậm chạp (chậm vận động), cứng khớp và run. Nó đặc biệt hiệu quả đối với những người bị mất khả năng vận động tự phát và cứng cơ. 

1.2. Chất chủ vận Dopamine

Bác sĩ có thể kê toa thuốc chủ vận dopamine cho giai đoạn đầu của bệnh Parkinson và/hoặc những người trẻ tuổi mắc bệnh này. Chất chủ vận Dopamine là một trong các thuốc điều trị bệnh parkinson có tác dụng kích hoạt thụ thể dopamine trong não của bạn. Những loại thuốc này có thể kéo dài thời gian hiệu quả của levodopa.

1.3.Chất ức chế enzym

Các chất ức chế enzyme, như chất ức chế MAO-B và chất ức chế COMT là một thuốc chữa bệnh parkinson cũng hay được sử dụng vì làm chậm các enzym phân hủy dopamine trong não của bạn. Điều này cho phép có nhiều dopamine hơn trong não của bạn.

Những chất này làm chậm hoạt động của enzyme chuyển hóa dopamine trong não của bạn. Điều này làm trì hoãn sự phân hủy của dopamine và dopamine tự nhiên được hình thành từ levodopa. Bác sĩ điều trị có thể kê đơn thuốc này cùng với levodopa vì nó có thể tăng cường và kéo dài hiệu quả của levodopa.

Các chất ức chế COMT được sử dụng phối hợp để kéo dài thời gian tác dụng của levodopa.

1.4.Amantadin

Bên cạnh các thuốc điều trị bệnh parkinson kể trên, bác sĩ có thể kê toa amantadine để giúp giảm các cử động co giật hoặc quằn quại (rối loạn vận động) xảy ra do điều trị bằng thuốc dopaminergic.

Amantadine thực sự là một loại thuốc chống vi-rút, nhưng các thành phần chống vi-rút của nó không giúp ích gì cho triệu chứng này. Các nhà nghiên cứu không chắc chắn chính xác cách thức hoạt động của thuốc để giảm thiểu chứng khó vận động.

Amantadine cũng điều trị các triệu chứng vận động khác của bệnh Parkinson, bao gồm cả việc kích hoạt cơ bất thường dẫn đến chứng loạn trương lực cơ.

1.5. Thuốc kháng cholinergic

Thuốc kháng cholinergic có thể giúp giảm run và cứng cơ. Chúng hoạt động bằng cách ngăn chặn acetylcholine. Tác dụng của chất dẫn truyền thần kinh này trở nên mãnh liệt hơn khi mức độ dopamine giảm xuống.

1.6. Thuốc đối kháng Adenosine A2A

Một loại thuốc chữa bệnh parkinson không chứa dopaminergic là istradefylline có thể cải thiện việc kiểm soát triệu chứng vận động, đặc biệt là trong thời gian mất kiểm soát triệu chứng giữa các liều thuốc dopaminergic. Các nhà nghiên cứu không biết chính xác loại thuốc này hoạt động như thế nào, nhưng kết quả là nó giúp tăng cường tác dụng của dopamine.

1.7. Các loại thuốc khác

Bệnh Parkinson có thể gây ra các triệu chứng khác không liên quan đến vấn đề vận động. Vì thế, bác sĩ có thể đề xuất các loại thuốc khác cho các tình trạng hoặc triệu chứng cụ thể liên quan đến PD, bao gồm:

• Sildenafil dùng để rối loạn cương dương.
• Modafinil dùng để buồn ngủ ban ngày (chứng mất ngủ).
• Polyethylene glycol trị táo bón.
• Methylphenidate trị mệt mỏi.
• Thuốc ức chế cholinesterase cho chứng mất trí nhớ.
• SSRIs (chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc) để điều trị trầm cảm và/hoặc lo âu.
• Thuốc chống loạn thần (như pimavanserin) để điều trị các triệu chứng liên quan đến rối loạn tâm thần như ảo giác.

2. Các tác dụng phụ của thuốc điều trị bệnh parkinson?

Các thuốc điều trị bệnh Parkinson có thể có hiệu quả trong việc kiểm soát các triệu chứng của tình trạng này, nhưng giống như bất kỳ loại thuốc nào, chúng cũng có thể có những tác dụng phụ tiềm ẩn. Điều quan trọng cần lưu ý là không phải tất cả mọi người đều gặp phải những tác dụng phụ này và mức độ nghiêm trọng có thể khác nhau. Dưới đây là một số tác dụng phụ thường gặp liên quan đến các loại thuốc điều trị bệnh Parkinson khác nhau:

2.1. Levodopa 

• Buồn nôn và nôn: Levodopa có thể gây rối loạn tiêu hóa, đặc biệt khi bắt đầu dùng thuốc.
• Rối loạn vận động: Sử dụng levodopa lâu dài có thể dẫn đến các cử động không chủ ý, được gọi là rối loạn vận động.
• Sự biến động trong phản ứng vận động: Theo thời gian, levodopa có thể dẫn đến những biến động trong phản ứng vận động, dẫn đến những giai đoạn cải thiện khả năng vận động xen kẽ với những giai đoạn giảm hiệu quả.
• Huyết áp thấp: Levodopa có thể gây tụt huyết áp, dẫn đến chóng mặt hoặc choáng váng khi đứng lên.

2.2. Thuốc chủ vận Dopamine 

• Buồn nôn và nôn: Tương tự như levodopa, chất chủ vận dopamine có thể gây rối loạn tiêu hóa.
• Buồn ngủ và chóng mặt: Những thuốc này có thể gây buồn ngủ và chóng mặt, đặc biệt là trong giai đoạn đầu điều trị.
• Rối loạn kiểm soát xung lực: Chất chủ vận Dopamine có liên quan đến việc tăng nguy cơ rối loạn kiểm soát xung lực, bao gồm cờ bạc, mua sắm hoặc ăn uống.
• Ảo giác: Một số cá nhân có thể gặp ảo giác thị giác hoặc những giấc mơ sống động.

2.3. Thuốc ức chế Monoamine Oxidase-B (MAO-B) 

• Mất ngủ: Thuốc ức chế MAO-B có thể cản trở giấc ngủ và gây khó ngủ hoặc mất ngủ.
• Buồn nôn và khô miệng: Có thể xảy ra các tác dụng phụ về đường tiêu hóa như buồn nôn và khô miệng.
• Hạ huyết áp: Những loại thuốc này có thể làm giảm huyết áp, dẫn đến chóng mặt hoặc ngất xỉu.

2.4. Các chất ức chế Catechol-O-methyltransferase (COMT) 

• Tiêu chảy: Thuốc ức chế COMT có thể gây rối loạn tiêu hóa, bao gồm tiêu chảy.
• Đổi màu nước tiểu: Entacapone có thể khiến nước tiểu chuyển sang màu nâu cam, điều này vô hại nhưng có thể đáng báo động.
• Biến chứng gan (Tolcapone): Tolcapone có nguy cơ nhiễm độc gan hiếm gặp và cần theo dõi chặt chẽ chức năng gan.

Điều quan trọng là hãy thảo luận về bất kỳ tác dụng phụ tiềm ẩn nào với bác sĩ của bạn. Họ có thể cung cấp hướng dẫn về cách quản lý các tác dụng phụ và điều chỉnh chế độ dùng thuốc nếu cần. Phản ứng của mỗi cá nhân với thuốc có thể khác nhau và việc tìm ra sự cân bằng phù hợp giữa kiểm soát triệu chứng và quản lý tác dụng phụ là một quá trình được cá nhân hóa.

3. Làm sao để hạn chế tác dụng phụ của thuốc điều trị bệnh parkinson?

Không có sự kết hợp tốt nhất giữa các loại thuốc điều trị bệnh Parkinson. Bạn và bác sĩ sẽ phải thử một vài phương pháp điều trị để tìm ra phương pháp tốt nhất cho bạn.

Nhưng có một số hướng dẫn chung về việc dùng thuốc của bạn. Hãy chắc chắn hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn để biết bất kỳ lời khuyên cụ thể nào cho việc điều trị của bạn.

• Đừng chia nhỏ viên thuốc hoặc kéo viên nang ra trừ khi bác sĩ yêu cầu bạn làm như vậy.
• Uống 6 đến 10 ly nước mỗi ngày.
• Hoạt động thể chất có thể giúp cơ thể bạn tiêu hóa và hấp thụ thuốc.
• Biết tên các loại thuốc của bạn và cách bạn dùng chúng. Biết tên chung và tên thương hiệu, liều lượng của bạn và các tác dụng phụ bạn có thể gặp phải. Luôn giữ một danh sách các chi tiết đó bên mình.
• Dùng thuốc của bạn chính xác như bác sĩ kê đơn.
• Đừng ngừng dùng hoặc thay đổi thuốc trừ khi bạn nói chuyện với bác sĩ trước. Ngay cả khi bạn cảm thấy tốt, bạn vẫn cần phải dùng chúng. Tình trạng của bạn có thể trở nên tồi tệ hơn nếu bạn đột ngột ngừng thuốc.
• Nếu có thói quen dùng thuốc chữa bệnh parkinson vào cùng một thời điểm mỗi ngày thì hãy đặt báo thức để nhắc nhở bạn nếu cần.
• Giữ lịch dùng thuốc và ghi chú mỗi lần bạn dùng thuốc.
• Nếu bạn bỏ lỡ một liều vào thời gian đã định, đừng hoảng sợ. Hãy uống nó ngay khi bạn nhớ ra. Nhưng nếu gần đến giờ dùng liều tiếp theo, hãy bỏ qua liều đã quên và quay lại lịch dùng thuốc thông thường của bạn.
• Đừng giữ thuốc đã hết hạn. Loại bỏ chúng bằng cách làm theo hướng dẫn trên nhãn thuốc hoặc tờ thông tin bệnh nhân. Hoặc kiểm tra với dược sĩ của bạn về cách loại bỏ chúng.
• Bảo quản thuốc ở nơi khô ráo, tránh ẩm ướt (trừ khi bác sĩ hoặc dược sĩ cho bạn biết thuốc cần được bảo quản trong tủ lạnh).
• Không dùng chung các thuốc điều trị bệnh parkinson của bạn với người khác.
• Mang theo thuốc bổ sung khi đi du lịch trong trường hợp bạn cần phải ở xa lâu hơn dự định. Và giữ nó trong hành lý xách tay của bạn, không phải trong túi ký gửi để có thể uống ngay khi đến giờ.
• Hãy bổ sung lại đơn thuốc chữa bệnh parkinson trước khi bạn hết thuốc. 
• Giữ an toàn thuốc điều trị bệnh parkinson của bạn an toàn trước ánh nắng trực tiếp hoặc nhiệt độ cao.
• Đọc tất cả các nhãn một cách cẩn thận.
• Biết tất cả các loại thuốc và thực phẩm mà bạn bị dị ứng.
• Xem xét mọi tác dụng phụ mà thuốc của bạn có thể gây ra. Hầu hết các phản ứng sẽ xảy ra khi bạn bắt đầu dùng một loại thuốc nào đó, nhưng không phải lúc nào cũng như vậy. Một số phản ứng có thể bị trì hoãn hoặc có thể xảy ra khi bạn thêm thuốc vào quá trình điều trị. Gọi cho bác sĩ của bạn ngay lập tức về bất cứ điều gì bất thường.
• Mua các thuốc chữa bệnh parkinson tại một hiệu thuốc nếu có thể. Cố gắng mua tất cả các đơn thuốc của bạn ở cùng một nơi để dược sĩ có thể theo dõi các loại thuốc có thể tương tác với nhau.
• Bạn có thể sử dụng các công cụ trực tuyến để xem liệu có loại thuốc nào của bạn không phối hợp tốt với nhau hay không.

Tóm lại, bạn có quyền và trách nhiệm biết những loại thuốc mà bác sĩ kê đơn. Bạn càng biết nhiều về chúng và cách chúng hoạt động thì bạn càng dễ dàng kiểm soát các triệu chứng của mình. Bạn và bác sĩ của bạn có thể làm việc cùng nhau để tạo và thay đổi kế hoạch dùng thuốc nhằm mang lại hiệu quả cao nhất.

Nguồn tham khảo: my.clevelandclinic.org, healthline.com/, parkinsons.org.uk, webmd.com