Thiếu vitamin B1 gây bệnh gì? Tại sao thiếu vitamin B1 gây suy tim?

1. Thiamin - Vitamin B1 đóng vai trò quan trọng

Vitamin B1 (hay thiamin) đảm nhiệm nhiều vai trò trong quá trình chuyển hóa carbohydrate, lipid, protein, cũng như duy trì chức năng của hệ thần kinh và tim mạch. Thiamin khá phổ biến trong nhiều loại thực phẩm, đặc biệt là ngũ cốc nguyên hạt, thịt lợn, gan, các loại hạt, đậu và khoai tây. 

Tình trạng thiếu hụt vitamin B1 khá phổ biến ở những người có chế độ ăn giàu tinh bột, đường trắng và các loại carbohydrate đã qua chế biến (cơm trắng). Thiếu vitamin B1 thường khởi phát với triệu chứng khá mơ hồ như mệt mỏi, khó chịu, chóng mặt,...Tuy nhiên, nếu người bệnh chủ quan, thiếu vitamin B1 nghiêm trọng có thể gây ảnh hưởng đến dây thần kinh, hệ cơ, tim mạch và não. Thông thường, người thiếu vitamin B1 thường thiếu hụt đồng thời các vitamin nhóm B khác. 

2. Nguyên nhân gây thiếu hụt vitamin B1

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu vitamin B1. Dưới đây là một số nguyên do phổ biến: 

• Chế độ ăn uống thiếu vitamin B1: Người mắc bệnh biếng ăn, hoặc có chế độ ăn giàu carbohydrate đã qua chế biến như cơm, bột mì, đường trắng,..., người nghiện rượu có thể hấp thu thiếu vitamin B1. 
• Cơ thể tăng nhu cầu vitamin B1: Người mắc bệnh cường giáp, phụ nữ mang thai và cho con bú, người có chế độ luyện tập thể thao hà khắc, người đang sốt cao. 
• Rối loạn chức năng tại các cơ quan gây cản trở quá trình chuyển hóa thiamin, ví dụ như rối loạn chức năng gan, xơ gan, viêm gan….
• Giảm hấp thu thiamin tại ruột, ví dụ như tình trạng tiêu chảy kéo dài. 

3. Thiếu vitamin B1 gây bệnh gì? 

Các triệu chứng ban đầu cảnh báo tình trạng thiếu vitamin B1 tương đối mơ hồ. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, chán ăn, mất ngủ, khó chịu vùng bụng và sụt cân. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt vitamin B1 nghiêm trọng (bệnh beriberi) đặc trưng bởi các bất thường ở hệ thần kinh, tim mạch và não bộ. Tùy vào dạng bệnh beriberi, bệnh nhân sẽ biểu hiện các triệu chứng khác nhau. 

3.1. Bệnh Beriberi khô

Thiếu vitamin gây bệnh beriberi khô đặc trưng với các bất thường về thần kinh và cơ xương. Người bệnh có cảm giác kiến bò ở đầu ngón chân (kim châm), nóng rát ở bàn chân, chuột rút và đau chân. Các triệu chứng biểu hiện rõ rệt nhất là vào ban đêm. Một số người bệnh có thể bị yếu cơ, teo cơ. Mức độ bệnh nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến toàn bộ cánh tay. 

3.2. Bệnh Beriberi ướt

Ở dạng bệnh này, các bất thường liên quan đến tim đặc biệt được chú ý. Tim phải bơm máu và đập nhanh hơn bình thường. Các mạch máu giãn ra khiến niêm mạc da trở nên ấm (do tăng lượng máu lưu thông) và ẩm hơn (do nước thoát ra khỏi lòng mao mạch). Về lâu dài, tim hoạt động quá sức dẫn đến suy tim, phù nề ở chân, tắc nghẽn mao mạch phổi, hạ huyết áp. Một số bệnh nhân có thể tiến triển xấu sang shock phản vệ và tử vong. 

3.3. Các bất thường về não

Các bất thường liên quan đến não bộ do thiếu vitamin B1 thường gặp ở người nghiện rượu. Bệnh có thể không biểu hiện bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi người bệnh uống rượu say hoặc tiêm tĩnh mạch carbohydrate. Nguyên nhân là do lượng carbohydrate nạp vào đòi hỏi cơ thể tăng thêm nhu cầu thiamin để chuyển hóa. Y học gọi các bất thường não bộ này là hội chứng Wernicke - Korsakoff, gồm hai dạng: 

• Bệnh não Wernicke: Người bệnh lú lẫn, thờ ơ, đi lại khó khăn, rung giật nhãn cầu, liệt một phần mắt. Nếu không được điều trị kịp thời, các triệu chứng dần chuyển sang mức độ nghiêm trọng hơn và có thể dẫn đến tử vong. 
• Rối loạn tâm thần Korsakoff: Người bệnh gần như mất trí nhớ về các sự kiện diễn ra ở thời điểm gần nhất, nhầm lẫn, có xu hướng bịa đặt để lấp đầy khoảng trống trong ký ức. 

3.4. Bệnh beriberi ở trẻ sơ sinh

Bệnh thường xảy ra ở trẻ sơ sinh từ 3 - 4 tuần tuổi. Nguyên nhân là do trẻ bú sữa từ người mẹ bị thiếu vitamin B1. Ở những trẻ này, tình trạng suy tim có thể xảy ra đột ngột, đi kèm là biểu hiện mất giọng (tắt tiếng) ở mức độ nào đó và mất đi một số phản xạ nhất định. 

4. Tại sao thiếu vitamin B1 gây suy tim? 

Suy tim được xem là một trong những biến chứng nghiêm trọng của tình trạng thiếu hụt vitamin B1. Suy tim thường xảy ra ở bệnh nhân mắc “beriberi ướt”. Ở dạng bệnh này, chức năng tim bị suy giảm do quá trình chuyển hóa tế bào kém hiệu quả. 

Cụ thể, thiếu thiamin khiến cơ thể giảm sản xuất adenosine triphosphate (ATP). Điều này dẫn đến tình trạng tích tụ adenosine trong cơ thể. Nồng độ adenosine cao làm giảm sức cản nội mạch do chất này ức chế vận mạch trực tiếp. Từ đó, lượng máu tăng khiến cung lượng tim luôn trong trạng thái cao để đáp ứng. Về lâu dài, cơ tim suy yếu dần, chức năng tâm thu bị rối loạn, cung lượng tim thấp. Bệnh nhân có nguy cơ bị hạ huyết áp và trụy tim mạch hoàn toàn nếu không được cung cấp thiamin kịp thời. 

5. Điều trị thiếu hụt vitamin B1 như thế nào?

Cách đơn giản nhất để điều trị thiếu vitamin B1 đó chính là bổ sung thiamin. Trên lâm sàng, thiamin thường được dùng qua đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch đối với những trường hợp thiếu hụt vitamin B1 nghiêm trọng. Vì người bệnh thiếu vitamin B1 thường thiếu đồng thời các vitamin nhóm B khác, bệnh nhân nên bổ sung vitamin tổng hợp trong vài tuần. 

Bên cạnh việc uống vitamin B1, các chuyên gia khuyên người bệnh nên thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh. Nếu có thể, bệnh nhân nên bổ sung vitamin gấp 2 lần lượng khuyến nghị hàng ngày. Đặc biệt, người bệnh tuyệt đối không được uống rượu trong suốt thời gian điều trị. 

Đối với bệnh nhân mắc hội chứng Wernicke - Korsakoff, cần đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để được điều trị bằng thiamin liều cao tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp trong vài ngày. Tốt nhất, bệnh nhân nên bỏ rượu để tránh bệnh tiến triển xấu hơn. 

Phần lớn bệnh nhân thiếu vitamin B1 đều hồi phục hoàn toàn. Duy chỉ có tổn thương não ở bệnh nhân mắc hội chứng Wernicke - Korsakoff là vĩnh viễn. Các triệu chứng của bệnh beriberi có thể tái phát nhiều năm sau khi hồi phục. 

Bài viết trên đây đã cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về bệnh thiếu vitamin B1. Hy vọng thông tin trong bài sẽ giúp ích cho bạn trong việc chăm sóc sức khỏe bản thân và thực hiện chế độ dinh dưỡng phù hợp.