Siêu âm tim trong tràn dịch màng ngoài tim

1. Tràn dịch màng ngoài tim là gì?

1.1. Định nghĩa

Màng ngoài tim là một túi có thành đôi bao quanh tim. Giữa thành trong của màng ngoài tim và trái tim của bạn là một lớp chất lỏng mỏng, làm đệm và bảo vệ trái tim của bạn khỏi các tác động bên ngoài.

Tràn dịch màng ngoài tim là sự tích tụ chất lỏng trong không gian bên trong màng tim tim. Nó có thể xảy ra vì nhiều lý do, bao gồm nhiễm trùng, chấn thương hoặc các tình trạng bệnh lý khác. Không gian giữa các lớp này thường chứa một lớp chất lỏng mỏng, nhưng nếu màng ngoài tim bị bệnh hoặc bị thương, tình trạng viêm có thể dẫn đến dịch dư thừa. Nếu sự tích tụ dịch này diễn ra với mức độ nghiêm trọng hoặc nhanh chóng, nó có thể chèn ép tim của bạn và trong một trường hợp còn có thể đe dọa đến tính mạng.

1.2. Nguyên nhân của bệnh tràn dịch màng ngoài tim

Tràn dịch màng ngoài tim có thể xảy ra vì nhiều lý do khác nhau. Nó thường xảy ra cùng với (hoặc do) viêm màng ngoài tim. Các nguyên nhân có thể gây tràn dịch màng ngoài tim bao gồm:

• Nhiễm trùng: Tràn dịch màng ngoài tim thường xảy ra do nhiễm vi-rút hoặc vi khuẩn, bao gồm vi-rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) và bệnh lao (mặc dù điều này ít phổ biến hơn ở các nước phát triển). Nó cũng có thể xảy ra do nhiễm nấm hoặc ký sinh trùng.
• Bệnh ung thư: Các khối u trong tim hoặc di căn từ nơi khác trong cơ thể bạn có thể gây tổn thương màng ngoài tim.
• Rối loạn hệ thống miễn dịch hoặc rối loạn viêm bao gồm bệnh lupus, viêm khớp dạng thấp hoặc hội chứng Sjögren.
• Rối loạn nội tiết tố hoặc các vấn đề liên quan như chứng suy giáp (tuyến giáp của bạn không sản xuất đủ hormone tuyến giáp).
• Các tổn thương tại ngực: Chấn thương ở ngực, bao gồm va đập mạnh và vết đâm do dao hoặc đạn, có thể gây tràn dịch màng ngoài tim.
• Các vấn đề về tim hoặc tuần hoàn bao gồm các cơn đau tim hoặc bóc tách động mạch chủ (nơi các lớp bên trong động mạch chủ của bạn bị tách hoặc rách).
• Nguyên nhân do can thiệp y tế: Tràn dịch màng ngoài tim có thể xảy ra sau phẫu thuật tim, xạ trị ung thư hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc.
• Nguyên nhân khác: Tràn dịch màng ngoài tim cũng có thể xảy ra khi bị suy tim, bệnh thận mãn tính hoặc suy thận, xơ gan hoặc có thể không rõ nguyên nhân.

1.3. Triệu chứng chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim

Bệnh tràn dịch màng ngoài tim có thể không gây ra bất kỳ triệu chứng nào, đặc biệt là khi chúng là lớp tràn dịch nhỏ hoặc xảy ra chậm. Các triệu chứng có nhiều khả năng xảy ra hơn khi tràn dịch xảy ra nhanh chóng, liên quan đến một lượng lớn chất lỏng hoặc gây chèn ép tim. Các triệu chứng chính của tràn dịch màng ngoài tim và chèn ép tim bao gồm:

• Khó thở
• Tức ngực hoặc đau ép ngực
• Nhịp tim nhanh hoặc tim đập nhanh 
• Choáng váng hoặc chóng mặt
• Ngất xỉu
• Mệt mỏi
• Lo lắng, bối rối hoặc thay đổi hành vi khác (do lưu lượng máu đến não thấp).
• Chứng tím tái bao gồm môi hoặc dưới móng tay của bạn có màu xanh hoặc xám, xảy ra khi bạn có nồng độ oxy trong máu thấp.

Nếu tràn dịch màng ngoài tim đủ lớn, nó có thể đè lên các mô hoặc dây thần kinh xung quanh. Điều đó có thể gây ra các triệu chứng như:

• Khó nuốt (chứng khó nuốt)
• Nấc cụt
• Ho hoặc khàn tiếng.

Bệnh tràn dịch màng ngoài tim thường là một tình trạng nghiêm trọng, nhưng không phải lúc nào cũng là trường hợp cấp cứu y tế. Tràn dịch màng ngoài tim có thể ít hoặc nhiều, và đôi khi những tràn dịch nhỏ hơn sẽ tự biến mất. Đó có phải là một trường hợp khẩn cấp đe dọa tính mạng hay không tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra nó, lượng chất lỏng liên quan và chất lỏng đó lấp đầy màng ngoài tim nhanh như thế nào. 

Một biến chứng tiềm ẩn của bệnh tràn dịch màng ngoài tim là chèn ép tim. Ở tình trạng này, chất lỏng dư thừa trong màng ngoài tim gây áp lực lên tim. Sự chèn ép ngăn không cho các buồng tim chứa đầy máu, từ đó lượng máu tim bơm đi nuôi cơ thể sẽ giảm xuống đáng kể. Hay nói cách khác chèn ép tim dẫn đến lưu lượng máu kém và thiếu oxy cho cơ thể. Chèn ép tim đe dọa tính mạng và cần điều trị y tế khẩn cấp.

Hãy thông báo cho bác sĩ của bạn biết về những bất thường mà bạn gặp phải để được bác sĩ phát hiện cũng như chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim kịp thời, tiếp theo là hướng dẫn điều trị phù hợp nhất.

2. Vai trò của siêu âm tim chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim

Hiện nay, có rất nhiều phương tiện được đưa ra nhằm chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim, trong đó nổi bật nhất vẫn là việc sử dụng siêu âm tim.

Các chuyên gia khuyến cáo rằng siêu âm tim nên là phương thức hình ảnh đầu tiên được sử dụng trong việc chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim. Đây là một kỹ thuật vô cùng tiện lợi, rẻ tiền, có độ tin cậy cao và luôn sẵn sàng bên giường bệnh nhân. Do tính linh hoạt của nó, siêu âm tim là kỹ thuật được lựa chọn để xác định tổn thương huyết động trong bối cảnh tràn dịch màng ngoài tim.

Tràn dịch màng ngoài tim xuất hiện dưới dạng khoảng trống âm (không có phản hồi sóng âm) giữa hai lớp của màng ngoài tim. Đánh giá siêu âm tim nên được thực hiện một cách cấu trúc và tập trung vào phân biệt tràn dịch toàn thể hay cục bộ. Tiếp theo bác sĩ sẽ định lượng mức độ tràn dịch và mô tả sự xuất hiện của chất lỏng, cuối cùng là phân tích huyết động. Các phương pháp siêu âm tiêu chuẩn cùng với phân tích siêu âm tim hai chiều (2D), M-Mode và Doppler nên được sử dụng thường xuyên trong đánh giá tràn dịch màng ngoài tim. 

Bốn góc nhìn (cửa sổ) siêu âm tim tiêu chuẩn nên được sử dụng bao gồm trục dưới sườn, bốn ngăn,  trục dài và trục ngắn cạnh xương ức. Tuy nhiên, trong các tình huống khẩn cấp, một lần quét siêu âm duy nhất (thường là dưới sườn) là đủ để chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim. Trong trường hợp không cấp cứu, các bác sĩ sẽ sử dụng kết hợp bốn cửa sổ xem tiêu chuẩn đã nói ở trên để xác định xem tràn dịch là toàn thể hay cục bộ, cũng như đánh giá một cách chính xác tình trạng này.

Đánh giá định lượng dịch tràn ở màng ngoài tim có thể hữu ích cho chẩn đoán và theo dõi. Tuy nhiên, các bác sĩ cho rằng thể tích dịch tràn ngoài màng tim không nhất thiết tương quan với các triệu chứng lâm sàng. Bệnh tràn dịch màng ngoài tim ở người lớn thường được phân loại theo kích thước bao gồm:

• Nhẹ: lượng dịch đo được trên siêu âm <10 mm
• Trung bình: lượng dịch đo được trên siêu âm 10 – 20 mm
• Nặng: lượng dịch đo được trên siêu âm >20 mm

Hình chiếu phổ biến nhất và dễ tái tạo hình ảnh nhất là trục dài cạnh xương ức, nhưng điều quan trọng là phải so sánh với các hình chiếu tiêu chuẩn khác, chẳng hạn như trục ngắn cạnh xương ức và quan điểm bốn buồng. Cửa sổ xem dưới sườn cũng được sử dụng rất phổ biến, nhưng điều quan trọng bạn cần biết là tùy thuộc vào góc của đầu dò siêu âm, trong một số trường hợp rất dễ đánh giá quá lớn kích thước của lượng dịch tràn. 

Ở cuối kỳ tâm trương, khoảng trống âm giữa cả hai lớp màng ngoài tim có thể được đo dọc theo thành sau của tâm thất trái. Siêu âm tim M-mode ở trục dài cạnh xương ức cho thấy một khoảng không có tiếng vang xuyên suốt giữa nội tạng và màng ngoài tim thành. Dấu hiệu này chỉ gặp ở kỳ tâm thu trong trường hợp tràn dịch nhẹ và trong cả chu kỳ khi tràn dịch ít nhất ở mức trung bình.

Vì tràn dịch màng ngoài tim có thể do các nguyên nhân khác nhau, thường rất khó để đưa ra đánh giá định tính thích hợp về các đặc tính của chất lỏng chỉ bằng tín hiệu siêu âm tim. Một đánh giá định tính có thể được thực hiện bằng cách xác định xem nó là tràn dịch toàn thể hay cục bộ, dịch thấm hay dịch tiết hoặc chứa máu cục hoặc fibrin. Fibrin trong màng ngoài tim và dịch xuất tiết sinh mủ có thể tạo ra sự chuyển hóa và định vị tràn dịch. Mật độ hồi âm đặc biệt, giống như mật độ được nhìn thấy trong dịch tiết hoặc tràn máu màng ngoài tim, cùng với sự hiện diện của các sợi fibrin và cục máu đông, có thể dễ dàng nhận ra bằng siêu âm tim. Mặt khác, dịch tiết thường sẽ dễ hiển thị tín hiệu trống ông hơn, tạo ra hình ảnh hình sin đặc trưng trong siêu âm tim chế độ M. Điều này có thể giúp phân biệt dịch tiết phức tạp với dịch tiết đơn giản. 

Nhìn chung, siêu âm tim chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim được xem là một phương pháp đầu tay trong việc phát hiện tình trạng này. Ngoài ra, các bác sĩ cũng sẽ phối hợp với việc thăm khám lâm sàng cũng như thực hiện một số biện pháp chẩn đoán khác để xác định chính xác liệu bạn có đang mắc bệnh tràn dịch màng ngoài tim hay không. Từ đó, các bác sĩ sẽ đề ra các phương pháp điều trị phù hợp và kịp thời.