Các phương pháp điều trị trầm cảm nào hiệu quả?

1. Có phải trầm cảm luôn cần điều trị?

Trầm cảm không phải lúc nào cũng cần điều trị, nhưng quyết định điều trị hay không thường phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của tình trạng và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Một số người có thể trải qua giai đoạn trầm cảm ngắn hạn mà không cần sự can thiệp đặc biệt. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài khiến họ gặp khó khăn trong công việc, quan hệ xã hội, hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, thì việc tìm kiếm sự giúp đỡ và điều trị là cần thiết.

Việc gặp gỡ bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý có thể giúp đánh giá tình trạng và xác định liệu pháp điều trị nào là phù hợp nhất. Điều trị có thể bao gồm tư vấn tâm lý, thuốc trị liệu, hay các phương pháp khác như thay đổi lối sống và hoạt động vận động. Quan trọng nhất, quyết định về điều trị nên được đưa ra dựa trên tình hình cụ thể của từng người.

2. Các phương pháp tâm lý điều trị trầm cảm hiện nay

Dưới đây là các phương pháp điều trị trầm cảm phổ biến hiện nay mà người bệnh có thể tham khảo:

2.1. Liệu pháp hành vi (Behavioral Therapy)

Liệu pháp hành vi là 1 thuật ngữ chung chỉ các loại trị liệu điều trị rối loạn sức khỏe tâm thần. Phương pháp trị liệu này sẽ tập trung xác định và giúp thay đổi các hành vi tự hủy hoại hoặc không lành mạnh. Liệu pháp này hoạt động dựa trên quan điểm tất cả các hành vi là do được học theo và các hành vi không lành mạnh có thể thay đổi được. 

Thông thường liệu pháp hành vi được dùng để điều trị: trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, các vấn đề về sự tức giận. Ngoài ra còn hỗ trợ điều trị các tình trạng bệnh và chứng rối loạn như: rối loạn căng thẳng hậu sang chấn (PTSD), tăng động giảm chú ý (ADHD), ám ảnh cưỡng chế (OCD), tự làm tổn thương chính mình, lạm dụng các chất gây nghiện… 

2.2. Liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive-Behavioral Therapy) 

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một hình thức điều trị tâm lý đã được nghiên cứu và chứng minh hiệu quả trong nhiều vấn đề tâm lý và tâm thần khác nhau. CBT tập trung vào mối quan hệ giữa suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và giúp người bệnh hiểu cũng như thay đổi những mô hình suy nghĩ hay hành vi không lành mạnh.

Liệu pháp CBT cho rằng suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác thể chất, và hành động của bạn đều liên kết với nhau, tạo nên một mạng lưới phức tạp có thể gắn bạn vào những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực từ đó đẩy bạn vào một chuỗi sự kiện không tích cực. Mục tiêu của CBT là giúp bạn tiếp cận vấn đề một cách tích cực bằng cách phân rã chúng thành các thành phần nhỏ hơn và giải quyết chúng theo từng bước.

Khác với những phương pháp trị liệu khác, CBT tập trung vào những thách thức hiện tại của bạn, không quá quan tâm đến quá khứ. Thay vào đó, nó hướng tới tìm kiếm những giải pháp thực tế để cải thiện tâm lý hàng ngày của người bệnh. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng kỹ năng và chiến lược để đối mặt với thách thức và cải thiện chất lượng cuộc sống.

2.3. Trị liệu giữa các cá nhân (Interpersonal Therapy)

Trị liệu giữa các cá nhân, hay IPT thường được sử dụng để điều trị rối loạn tâm trạng, nhằm cải thiện mối quan hệ và tương tác xã hội của người tham gia. Mục tiêu chính là giảm nhẹ và xoa dịu những khó khăn mà họ đang phải đối mặt. IPT được coi là một phương pháp trị liệu hiệu quả, nhất là đối với những người trải qua khó khăn do các sự kiện như chuyển chỗ, ly hôn, mất mát người thân, hoặc nghỉ hưu.

Quá trình điều trị theo IPT thường kéo dài trong khoảng 12-16 tuần. Các phiên điều trị có thể bao gồm các hoạt động tương tác và nhập vai để đánh giá khả năng xử lý tình huống của người tham gia và xem liệu họ có thể thay đổi hành vi một cách hiệu quả hay không. Cũng trong quá trình này, các phiên làm việc nhóm thường được áp dụng để tạo cơ hội cho mọi người thực hành kỹ năng giao tiếp, tương tác trong một môi trường an toàn và hỗ trợ sự phát triển.

2.4. Liệu pháp nhận thức dựa trên chánh niệm (Mindfulness-Based Cognitive Therapy 

Liệu pháp nhận thức dựa trên chánh niệm (MBCT) là một hình thức trị liệu tâm lý kết hợp giữa nhận thức, thiền định và việc nuôi dưỡng thái độ tập trung vào hiện tại và không đánh giá, được gọi là "chánh niệm". MBCT được xây dựng dựa trên nguyên tắc của liệu pháp nhận thức, sử dụng các kỹ thuật như thiền chánh niệm để hướng dẫn người tham gia chú ý một cách có ý thức đến suy nghĩ và cảm xúc mà không đánh giá hay phê phán chúng. 

Trong MBCT, có nhiều kỹ thuật và bài tập chánh niệm được tích hợp nhằm hỗ trợ quá trình điều trị. Một số bao gồm: thiền, bài tập quét cơ thể, thực hành chánh niệm, kéo giãn cơ trong chánh niệm, yoga…

2.5. Trị liệu theo trường phái Phân tâm học (Psychoanalytic therapy)

Trị liệu theo trường phái Phân tâm học, hay còn được biết đến là trị liệu Tâm động học, bắt nguồn từ học thuyết Phân tâm học của Sigmund Freud. Nó chủ yếu dựa trên quan điểm rằng động cơ đằng sau hành vi của con người đến từ những ham muốn, suy nghĩ, cảm xúc, và ký ức được lưu trữ trong tầng vô thức. Các nhà tâm lý trị liệu theo trường phái Phân tâm học có nhiệm vụ hỗ trợ thân chủ khám phá các cảm xúc và ký ức tiềm ẩn trong vô thức, nhận diện các mô hình tiêu cực trong suy nghĩ, hành vi và vượt qua những đau đớn từ quá khứ.

2.6. Điều trị nâng đỡ (Supportive Therapy)

Điều trị nâng đỡ thường được dùng để giảm sự đau buồn trong các chu kỳ bệnh ngắn hoặc đối với những người trải qua thời kỳ khó khăn trong cuộc sống, nhất là giai đoạn sớm của quá trình điều trị bằng các phương pháp khác. Nó cũng được áp dụng để ổn định thân chủ trong tình trạng mắc bệnh tâm thần hoặc có bệnh lý không thể điều trị được, cũng như giải quyết những vấn đề căng thẳng trong cuộc sống, như chăm sóc người thân bị khuyết tật.

Thông thường các phiên điều trị nâng đỡ thường kéo dài khoảng 15-30 phút, mặc dù buổi trị liệu đầu tiên có thể kéo dài hơn để tạo cơ hội cho bệnh nhân được lắng nghe và giải tỏa cảm xúc. Các buổi trị liệu thường được lên lịch cách nhau 1 tuần, và sau đó có thể giảm tần suất dựa vào tình trạng của thân chủ.

2.7. Điều trị trầm cảm bằng thuốc

Điều trị trầm cảm bằng thuốc thường được thực hiện dưới sự giám sát của một bác sĩ hoặc chuyên gia y tế tâm thần. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants): Thuốc này thường là lựa chọn đầu tiên cho điều trị trầm cảm. Có nhiều loại khác nhau, bao gồm SSRIs, SNRIs, và các loại khác. Chúng tăng cường hoạt động của các hóa chất truyền thông thường được gọi là neurotransmitters trong não như serotonin và norepinephrine.
• Thuốc ổn định tâm trạng (Mood stabilizers): Đôi khi, đặc biệt là trong trường hợp trầm cảm kéo dài hoặc liên quan đến biểu hiện của rối loạn tâm thần khác, bác sĩ có thể kê đơn thuốc ổn định tâm trạng như lithium.
• Thuốc chống lo âu (Anti-anxiety medications): Nếu lo âu là một phần quan trọng của triệu chứng, thuốc chống lo âu như benzodiazepines có thể được kê đơn, tuy nhiên, chúng thường được sử dụng ngắn hạn vì có thể gây ra nghiện.

Quan trọng nhất là bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe và triệu chứng của bệnh nhân để chọn loại thuốc và liều lượng phù hợp. Việc sử dụng thuốc thường kéo dài một thời gian, và quá trình điều chỉnh liều lượng hoặc loại thuốc cần được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ để đảm bảo hiệu quả và giảm thiểu tác dụng phụ. Bên cạnh đó, điều trị thuốc thường kết hợp với các hình thức điều trị tâm lý khác như tư vấn hoặc liệu pháp nhận thức hành vi.

Nguồn: apa.org - med.stanford.edu - webmd.com - ncbi.nlm.nih.gov