Vai trò của hormone Prolactin đối với sức khỏe

1. Quá trình hình thành hormone Prolactin

Prolactin là một loại hormone được sản xuất bởi tuyến yên trước trong não. Nó đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống sinh sản của phụ nữ, đặc biệt là trong việc kích thích sản xuất sữa ở tuyến vú trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Quá trình hình thành và điều hòa hormone prolactin máu bao gồm nhiều bước và sự tương tác nội tiết tố khác nhau trong cơ thể. Dưới đây là tổng quan về quá trình hình thành prolactin:

• Kích thích vùng dưới đồi: Việc sản xuất prolactin bắt đầu từ vùng dưới đồi, một vùng não đóng vai trò là trung tâm kiểm soát việc điều hòa hormone. Vùng dưới đồi tiết ra một loại hormone gọi là hormone giải phóng thyrotropin (TRH), kích thích tuyến yên trước.
• Kích thích thùy trước tuyến yên: Khi nhận được tín hiệu từ vùng dưới đồi, thùy trước tuyến yên được kích thích để giải phóng một loại hormone khác gọi là hormone giải phóng prolactin (PRH).
• Kích thích sản xuất Prolactin: PRH, đúng như tên gọi, kích thích tuyến yên trước sản xuất và giải phóng prolactin máu. 
• Ức chế Dopamine: Thông thường, việc sản xuất prolactin máu bị ức chế bởi một loại hormone khác gọi là dopamine (còn được gọi là hormone ức chế prolactin hoặc PIH), được giải phóng bởi các tế bào thần kinh chuyên biệt ở vùng dưới đồi. Dopamine hoạt động như một chiếc phanh tự nhiên, ngăn cản việc sản sinh quá nhiều prolactin.
• Giải phóng prolactin: Sau khi được tổng hợp, prolactin được lưu trữ trong các tế bào lactotroph của tuyến yên trước cho đến khi nó sẵn sàng được giải phóng vào máu. Sự giải phóng prolactin được điều hòa bởi sự cân bằng tinh tế giữa tác dụng kích thích của PRH và tác dụng ức chế của dopamine.
• Cơ chế phản hồi: Việc giải phóng Prolactin máu tuân theo các cơ chế phản hồi giúp điều chỉnh mức độ của nó trong cơ thể. Ví dụ, khi nồng độ prolactin tăng do các yếu tố như bú hoặc kích thích vú, vùng dưới đồi sẽ tiết ra ít dopamine hơn, cho phép tăng sản xuất và bài tiết prolactin.

Khi mang thai, nồng độ prolactin tăng đều do sự ức chế của dopamine và tăng kích thích từ PRH. Sự gia tăng prolactin này là cần thiết để chuẩn bị cho tuyến vú sản xuất sữa, mặc dù việc sản xuất sữa thường bị ức chế trong thời kỳ mang thai do hàm lượng estrogen và progesterone cao. Sau khi sinh con, khi nồng độ estrogen và progesterone giảm xuống, nồng độ prolactin sẽ tăng lên đáng kể. Điều này kích hoạt sự bắt đầu cho con bú. Prolactin kích thích các tế bào phế nang trong tuyến vú sản xuất sữa, sau đó sữa sẽ được giải phóng qua các ống dẫn của vú. Khi sữa được sản xuất và lấy ra khỏi vú, sẽ có một vòng phản hồi. Vú càng trống thì càng tiết ra nhiều prolactin để kích thích sản xuất nhiều sữa hơn. Ngược lại, khi vú căng, khả năng ức chế giải phóng prolactin được phục hồi, giúp điều tiết nguồn sữa theo nhu cầu của bé.

2. Vai trò của Prolactin đối với sức khỏe

Prolactin đóng một vai trò quan trọng trong các khía cạnh khác nhau của sức khỏe, đặc biệt là trong hệ thống sinh sản và tiết sữa. Dưới đây là một số vai trò chính của prolactin trong việc duy trì sức khỏe tổng thể:

• Cho con bú: Prolactin chủ yếu được biết đến với vai trò trong việc tiết sữa, quá trình sản xuất sữa ở phụ nữ cho con bú. Khi mang thai, nồng độ prolactin tăng lên, chuẩn bị cho tuyến vú sản xuất sữa. Sau khi sinh con, prolactin máu kích thích tuyến vú sản xuất và tiết sữa, hỗ trợ dinh dưỡng cho trẻ và gắn kết giữa mẹ và bé.
• Sức khỏe sinh sản: Prolactin cũng ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản ở cả nam và nữ. Ở phụ nữ, nó đóng vai trò điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và khả năng sinh sản. Nó có vai trò ức chế sự giải phóng hormone giải phóng gonadotropin (GnRH) từ vùng dưới đồi, từ đó ức chế chu kỳ kinh nguyệt. Ở nam giới, prolactin giúp điều hòa việc sản xuất testosterone và sự trưởng thành của tinh trùng.
• Điều chế hệ thống miễn dịch: Prolactin có tác dụng điều hòa miễn dịch, nghĩa là nó có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch. Nó tham gia vào việc điều chỉnh các phản ứng miễn dịch và đã được chứng minh là có tác động đến chức năng của các tế bào miễn dịch khác nhau, bao gồm tế bào lympho và đại thực bào. Prolactin có thể đóng vai trò điều chỉnh phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với nhiễm trùng, viêm và các tình trạng tự miễn dịch.
• Chức năng tình dục: Prolactin có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục ở cả nam và nữ. Ở nam giới, chỉ số prolactin cao có thể góp phần gây rối loạn cương dương, giảm ham muốn tình dục và vô sinh. Ở phụ nữ, tăng chỉ số prolactin máu có thể dẫn đến giảm ham muốn tình dục và làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt.
• Chuyển hóa và điều chỉnh trọng lượng cơ thể: Prolactin có liên quan đến việc điều chỉnh quá trình trao đổi chất và trọng lượng cơ thể. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng prolactin có thể ảnh hưởng đến cân bằng năng lượng, chuyển hóa chất béo và độ nhạy insulin. Mức prolactin bất thường, chẳng hạn như trong các tình trạng như tăng prolactin máu, có thể liên quan đến tăng cân, rối loạn chuyển hóa và tăng nguy cơ phát triển rối loạn chuyển hóa.
• Tăng trưởng tóc: Các thụ thể prolactin được tìm thấy trong nang tóc và một số nghiên cứu cho thấy rằng mức độ prolactin tăng cao có thể liên quan đến tình trạng tóc mọc quá mức (rậm lông).
• Chức năng và hành vi của não: Các thụ thể prolactin được tìm thấy ở nhiều vùng khác nhau của não, cho thấy vai trò trong chức năng và hành vi của não. Prolactin có liên quan đến việc điều chỉnh tâm trạng, phản ứng với căng thẳng và hành vi của cha mẹ. Nó có thể có tác động đến nhận thức, trí nhớ và bảo vệ thần kinh, mặc dù cần nghiên cứu thêm để hiểu đầy đủ các cơ chế này.
• Điều hòa sự phát triển của mạch máu (sự hình thành mạch): Prolactin đã được tìm thấy có ảnh hưởng đến sự phát triển của mạch máu (sự hình thành mạch), điều này rất quan trọng trong việc chữa lành vết thương và sửa chữa mô.

Điều quan trọng cần lưu ý là sự gián đoạn nồng độ prolactin, dù quá cao hay quá thấp, đều có thể có tác động đáng kể đến sức khỏe. Các tình trạng như tăng prolactin máu hoặc giảm prolactin máu có thể phát sinh, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, quá trình trao đổi chất và sức khỏe tổng thể. 

3. Nguyên nhân gây thiếu hụt hormone Prolactin ở phụ nữ 35 - 55 tuổi

3.1. Mức xét nghiệm Prolactin bình thường

Chỉ số prolactin máu bình thường có thể thay đổi đôi chút tùy thuộc vào phòng thí nghiệm và xét nghiệm cụ thể được sử dụng để xét nghiệm. Tuy nhiên, nhìn chung, phạm vi bình thường của xét nghiệm prolactin ở người trưởng thành không mang thai, không cho con bú thường được coi là từ 2 đến 20 ng/mL (nanogram trên mililit) hoặc từ 2 đến 20 μg/L (microgam trên lít).

Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả xét nghiệm prolactin có thể dao động trong ngày và có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau như căng thẳng, hoạt động thể chất, giấc ngủ và một số loại thuốc. Ngoài ra, nồng độ prolactin ở phụ nữ có xu hướng cao hơn nam giới.

Nếu xét nghiệm prolactin cho thấy mức độ nằm ngoài phạm vi bình thường, thì cần phải có chuyên gia chăm sóc sức khỏe đánh giá và giải thích thêm để xác định xem có tình trạng tiềm ẩn hoặc mất cân bằng nội tiết tố hay không. Nồng độ xét nghiệm prolactin cao (tăng prolactin máu) hoặc nồng độ xét nghiệm prolactin thấp (giảm prolactin máu) đều có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và có thể cần được kiểm tra và điều trị thích hợp.

3.2. Những nguyên nhân làm chỉ số prolactin máu bất thường

Thiếu hụt prolactin, còn được gọi là giảm chỉ số prolactin máu, là một tình trạng tương đối hiếm gặp. Nó có thể xảy ra do một số yếu tố, bao gồm:

• Rối loạn tuyến yên: Thiếu hụt prolactin máu có thể do các rối loạn ảnh hưởng đến tuyến yên, chẳng hạn như khối u tuyến yên hoặc phẫu thuật tuyến yên. Những tình trạng này có thể làm gián đoạn quá trình sản xuất và giải phóng prolactin.
• Rối loạn vùng dưới đồi: Vùng dưới đồi đóng vai trò điều hòa sản xuất prolactin. Bất kỳ tình trạng nào ảnh hưởng đến vùng dưới đồi, chẳng hạn như khối u, xạ trị hoặc chấn thương, đều có thể dẫn đến thiếu hụt prolactin.
• Hội chứng Sheehan: Đây là một tình trạng hiếm gặp xảy ra khi mất máu nghiêm trọng khi sinh con làm tổn thương tuyến yên, dẫn đến thiếu hụt nhiều hormone tuyến yên, trong đó có prolactin.
• Thuốc: Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc chủ vận dopamine, có thể ngăn chặn việc sản xuất prolactin. Những loại thuốc này thường được sử dụng để điều trị các tình trạng như bệnh Parkinson hoặc một số rối loạn tâm thần.
• Suy dinh dưỡng: Suy dinh dưỡng nghiêm trọng hoặc lượng mỡ trong cơ thể rất thấp có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất hormone, bao gồm cả prolactin.

Mặt khác, mức độ prolactin tăng lên, được gọi là tăng prolactin máu, phổ biến hơn và có thể do nhiều yếu tố khác nhau gây ra:

• Prolactinoma: Nguyên nhân phổ biến nhất của tăng prolactin máu là một khối u lành tính của tuyến yên được gọi là prolactinoma. Những khối u này tạo ra lượng prolactin quá mức, dẫn đến nồng độ prolactin tăng cao trong máu.
• Thuốc: Một số loại thuốc có thể làm tăng nồng độ prolactin, bao gồm một số thuốc chống loạn thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống buồn nôn và thuốc estrogen liều cao.
• Suy giáp: Chức năng tuyến giáp hoạt động kém (suy giáp) có thể làm tăng nồng độ prolactin. Cơ chế chính xác chưa được hiểu đầy đủ nhưng có thể liên quan đến sự tương tác giữa prolactin và hormone tuyến giáp.
• Mang thai và cho con bú: Nồng độ Prolactin tăng tự nhiên khi mang thai và duy trì ở mức cao trong thời gian cho con bú để hỗ trợ sản xuất sữa.

• Căng thẳng và kích thích thể chất: Căng thẳng, gắng sức, kích thích núm vú và hoạt động tình dục có thể làm tăng nồng độ prolactin tạm thời.
• Bệnh thận: Bệnh thận nặng hoặc suy thận có thể ảnh hưởng đến quá trình thanh thải prolactin trong máu, dẫn đến nồng độ prolactin tăng cao.
• Kích ứng hoặc chấn thương thành ngực: Các tình trạng gây kích ứng hoặc tổn thương thành ngực hoặc ngực, chẳng hạn như phẫu thuật, bệnh zona hoặc quần áo bó sát, có thể tạm thời làm tăng nồng độ prolactin.

Điều quan trọng cần lưu ý là tăng prolactin máu có thể gây ra nhiều tác động khác nhau lên cơ thể, bao gồm kinh nguyệt không đều, vô sinh, giảm ham muốn tình dục và sản xuất sữa ở những người không mang thai. Nguyên nhân cụ thể của tình trạng thiếu hụt prolactin hoặc tăng nồng độ prolactin cần được các bác sĩ đánh giá thông qua bệnh sử, khám thực thể và các xét nghiệm thích hợp trong phòng thí nghiệm. Các lựa chọn điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản và các triệu chứng liên quan.

4. Sự biến đổi của chỉ số Prolactin máu gây ra hậu quả gì?

Giảm chỉ số prolactin và tăng chỉ số prolactin, cả hai đều được gọi là rối loạn điều hòa prolactin, có thể gây ra nhiều hậu quả khác nhau cho cơ thể. Dưới đây là những hậu quả tiềm ẩn liên quan đến từng tình trạng:

Hậu quả của việc thiếu hụt Prolactin (Hypoprolactinemia):

• Suy giảm khả năng tiết sữa: Thiếu hụt prolactin có thể ảnh hưởng đến khả năng sản xuất đủ sữa mẹ, khiến việc cho con bú trở nên khó khăn hoặc không thể đối với phụ nữ.
• Kinh nguyệt không đều: Prolactin đóng vai trò điều hòa chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ. Giảm prolactin máu có thể dẫn đến kinh nguyệt không đều, bao gồm vô kinh (không có kinh nguyệt) hoặc thiểu kinh (kinh nguyệt không thường xuyên hoặc nhẹ).
• Vô sinh: Thiếu hụt prolactin có thể cản trở sự rụng trứng và làm giảm khả năng sinh sản ở phụ nữ. Nó có thể góp phần gây khó khăn trong việc thụ thai hoặc duy trì thai kỳ.
• Giảm ham muốn tình dục: Thiếu hụt prolactin có thể ảnh hưởng đến ham muốn và ham muốn tình dục ở cả nam và nữ, có khả năng dẫn đến giảm hứng thú và thỏa mãn tình dục.

Hậu quả của việc tăng mức độ Prolactin (Hyperprolactinemia):

• Kinh nguyệt không đều: Nồng độ prolactin tăng cao có thể làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt bình thường, dẫn đến kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh ở phụ nữ.
• Vô sinh: Tăng prolactin máu có thể cản trở sự rụng trứng và làm giảm khả năng sinh sản ở phụ nữ. Nó có thể góp phần gây khó khăn trong việc thụ thai hoặc duy trì thai kỳ.
• Tăng tiết sữa: Tăng tiết sữa đề cập đến việc sản xuất sữa mẹ tự phát ở những người không mang thai hoặc cho con bú. Nồng độ prolactin tăng có thể gây ra tình trạng này, dẫn đến tiết dịch ở núm vú.
• Rối loạn chức năng tình dục: Tăng prolactin máu có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục ở cả nam và nữ. Nó có thể góp phần làm giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương ở nam giới và khô âm đạo hoặc đau khi giao hợp ở phụ nữ.
• Loãng xương: Nồng độ prolactin tăng kéo dài có thể dẫn đến giảm mật độ xương và tăng nguy cơ loãng xương, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh.
• Khối u tuyến yên: Tăng prolactin máu thường liên quan đến sự hiện diện của khối u tuyến yên gọi là u tiết prolactin. Những khối u này có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến kích thước khối u và sự chèn ép lên các cấu trúc xung quanh trong não.

Điều quan trọng cần lưu ý là hậu quả của rối loạn điều hòa prolactin có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và thời gian mắc bệnh cũng như các yếu tố riêng lẻ. Nếu bạn nghi ngờ mình có thể gặp các vấn đề liên quan đến prolactin hoặc đang gặp các triệu chứng liên quan, bạn nên tham khảo ý kiến ​​của các bác sĩ để đánh giá, chẩn đoán và quản lý thích hợp.

5. Cách điều chỉnh nồng độ Prolactin 

Việc tăng và giảm nồng độ prolactin máu có thể đạt được thông qua nhiều cách tiếp cận khác nhau, tùy thuộc vào kết quả mong muốn và nguyên nhân cơ bản của rối loạn điều hòa prolactin. Điều quan trọng cần lưu ý là bất kỳ biện pháp can thiệp nào cũng cần được thảo luận với các bác sĩ, người có thể cung cấp hướng dẫn cá nhân hóa dựa trên tình huống cụ thể của bạn. Dưới đây là một số cách tiếp cận chung để tăng và giảm mức độ prolactin:

Tăng mức độ Prolactin:

• Thuốc: Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc đối kháng dopamine, có thể được kê đơn để tăng mức độ prolactin. Những loại thuốc này hoạt động bằng cách ngăn chặn dopamine, chất thường ức chế giải phóng prolactin. Tuy nhiên, thuốc chỉ nên được sử dụng dưới sự hướng dẫn và kê đơn của bác sĩ.
• Kích thích núm vú: Kích thích núm vú, thông qua việc cho con bú hoặc kích thích bằng tay, có thể làm tăng giải phóng prolactin. Cách tiếp cận này chủ yếu được sử dụng để kích thích tiết sữa hoặc hỗ trợ cho phụ nữ đang cho con bú.
• Quản lý căng thẳng: Mức độ prolactin có thể bị ảnh hưởng bởi căng thẳng. Tham gia vào các hoạt động giảm căng thẳng như tập thể dục, thiền, yoga hoặc trị liệu có thể giúp tăng mức độ prolactin một cách gián tiếp.
• Điều trị suy giáp: Nếu suy giáp là nguyên nhân gây ra mức prolactin thấp, việc điều trị tình trạng tuyến giáp tiềm ẩn có thể giúp bình thường hóa mức prolactin.

Giảm mức độ Prolactin:

• Thuốc: Trong trường hợp tăng prolactin máu do khối u tuyến yên (prolactinomas), thuốc gọi là chất chủ vận dopamine thường được kê đơn. Những loại thuốc này bắt chước hoạt động của dopamine, ức chế sản xuất prolactin và giảm mức độ prolactin.
• Can thiệp phẫu thuật: Trong một số trường hợp, có thể cần phải phẫu thuật cắt bỏ khối u tuyến yên gây tăng prolactin máu. Lựa chọn này thường được cân nhắc nếu điều trị bằng thuốc không hiệu quả hoặc nếu khối u lớn hoặc gây ra các triệu chứng nghiêm trọng.

• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng có thể góp phần làm tăng nồng độ prolactin. Thực hiện các kỹ thuật quản lý căng thẳng như bài tập thư giãn, trị liệu và thay đổi lối sống có thể giúp giảm mức độ prolactin một cách gián tiếp.
• Giải quyết các nguyên nhân cơ bản: Nếu tăng prolactin máu là do thuốc hoặc các tình trạng tiềm ẩn khác, việc giải quyết và kiểm soát các nguyên nhân đó có thể giúp bình thường hóa mức độ prolactin.

Điều quan trọng cần lưu ý là cách tiếp cận thích hợp để tăng hoặc giảm mức độ prolactin phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản cụ thể và hoàn cảnh cá nhân. Tư vấn với chuyên gia chăm sóc sức khỏe, chẳng hạn như bác sĩ nội tiết hoặc bác sĩ sản phụ khoa, là điều cần thiết để chẩn đoán chính xác, xác định kế hoạch điều trị thích hợp và theo dõi tiến trình.

Prolactin, một hormone quan trọng trong cơ thể con người, không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng hormonal mà còn có ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của chúng ta. Với vai trò quản lý sản xuất sữa ở phụ nữ sau khi sinh, hay trong việc điều chỉnh quá trình sinh sản và tình trạng tâm trạng của cả nam và nữ, prolactin chắc chắn là một phần không thể thiếu của hệ thống hormonal của chúng ta. Việc nghiên cứu và hiểu rõ về hormone này có thể giúp chúng ta phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn cho các bệnh lý liên quan đến sự cố trong cân bằng prolactin, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống của hàng triệu người trên khắp thế giới.