Hương thơm, cảm xúc và ký ức đan xen như thế nào?

1. Hương thơm, cảm xúc và ký ức đan xen như thế nào?

Hương thơm có tác dụng gì với tâm lý? Trong phần mở đầu của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng năm 1919 có tựa đề Con đường của Swann, tác giả Marcel Proust mô tả hương vị của một chiếc bánh Madeleine nhúng vào một tách trà, hương vị này đã gây ra một ký ức sống động về thời điểm dì của tác giả chuẩn bị món ăn nhẹ ngọt ngào này trong các buổi sáng Chủ nhật của thời thơ ấu của mình.

Kể từ khi nó được xuất bản, các nhà nghiên cứu đã sử dụng giai thoại văn học này để mô tả cách thức mà hương thơm có thể kích hoạt một cách sống động những trải nghiệm của chúng ta, chúng còn được gọi là “hiện tượng Proust”.

Nhiều nghiên cứu tâm lý khác nhau đã điều tra hiện tượng Proust ở đối tượng là con người, các nghiên cứu đã xác nhận rằng những ký ức được gợi ý bằng hương thơm sẽ kích hoạt phản ứng cảm xúc nhiều hơn so với những ký ức được kích hoạt bằng tín hiệu hình ảnh hoặc lời nói. Điều này đã cho thấy rằng mùi hương tác động đến tâm lý của chúng ta rất lớn. 

Hương thơm có tác dụng gì với tâm lý? Mùi hương có thể khiến tâm trạng chúng ta trở nên kích động hoặc bình tĩnh hơn, làm chúng ta cảm thấy tốt hoặc tồi tệ do gợi nhớ đến những ký ức buồn/vui hoặc những giấc mơ ngọt ngào…

Ngoài việc gây ra phản ứng cảm xúc kịch tính hơn so với các giác quan khác, những ký ức dựa trên mùi hương cũng được mô tả bằng những từ ngữ sống động hơn nhiều so với những ký ức được gợi lại theo tín hiệu thính giác hoặc lời nói. Thật thú vị, những ký ức mang tính chất tự truyện gợi lên bởi mùi hương cũng có thể bắt nguồn từ sâu xa hơn, ngay cả từ những thập kỷ đầu tiên của cuộc đời, có thể so sánh với những ký ức gắn liền với các tín hiệu lời nói và hình ảnh (thường chỉ giới hạn ở những năm đầu tuổi trưởng thành ở độ tuổi 11 - 20).

Là giác quan cổ xưa tiến hóa nhất, khứu giác của con người cực kỳ độc đáo ở khả năng nhanh chóng triệu hồi những ký ức cảm xúc và cực kỳ sống động vốn được hình thành từ rất sớm trong cuộc đời. 

2. Tiền đề của phương pháp trị liệu tâm lý bằng mùi hương 

Mặc dù khả năng kết nối một số mùi nhất định với ký ức cũ có vẻ không đáng kể, nhưng mối liên hệ giữa mùi hương, cảm xúc và ký ức là cực kỳ quan trọng. Trên thực tế, phần lớn quá trình học khứu giác của động vật sẽ diễn ra trong các sự kiện quan trọng trong cuộc đời của chúng, từ đó đóng một vai trò lớn trong khả năng tự vệ trước những kẻ săn mồi để có được nguồn thức ăn và giao phối với các đồng loại khác.

Mặc dù hiện tượng Proust có thể khiến một số người ngạc nhiên, nhưng nếu xem xét kỹ lưỡng hơn về giải phẫu não bộ sẽ thấy khứu giác và trí nhớ liên kết chặt chẽ với nhau như thế nào. Các tế bào thần kinh cảm giác khứu giác là các tế bào thần kinh được trang bị khả năng cảm nhận các kích thích hóa học từ môi trường, sau đó sẽ hiện diện trong biểu mô khứu giác bao phủ mặt sau của khoang mũi.

Sau khi được các tế bào thần kinh cảm nhận, các kích thích mùi hương được chuyển thành tín hiệu điện cho phép chúng di chuyển đến khứu giác, đây là nơi chuyển tiếp thông tin khứu giác đầu tiên. So với các hệ thống cảm giác của động vật có vú khác, lần đầu tiên sẽ đi qua đồi thị trước khi đến các vùng vỏ não, thông tin khứu giác có thể truyền trực tiếp đến hệ thống viền, bao gồm hạch hạnh nhân và vùng hải mã, thông qua dây thần kinh khứu giác mà không cần bất kỳ điểm dừng nào.

Khả năng tiếp cận trực tiếp duy nhất mà thông tin khứu giác có được với hạch hạnh nhân giúp giải thích tại sao một mùi hương cụ thể có thể ngay lập tức kích hoạt trí nhớ chi tiết và/hoặc cảm xúc mãnh liệt. Một số nghiên cứu trên người và động vật đã xác định hạch hạnh nhân đóng một vai trò quan trọng trong việc xử lý cảm xúc. Các nghiên cứu bổ sung đã xác nhận vai trò này của hạch hạnh nhân bằng cách kích thích điện vào hạch hạnh nhân của con người, dẫn đến việc tạo ra sự sợ hãi hoặc các phản ứng cảm xúc mạnh mẽ.

Kết hợp lại với nhau, mối liên hệ giải phẫu tồn tại giữa khứu giác và hạch hạnh nhân làm sáng tỏ cơ chế của việc cảm nhận một số mùi nhất định có khả năng kích hoạt ký ức cảm xúc liên quan đến mùi. Cơ chế này đã tạo ra tiền đề phát triển phương pháp trị liệu mùi hương.