Có nên dùng thuốc giảm cân cho người tiểu đường?

1. Thành phần của các loại thuốc giảm cân và cơ chế tác dụng

Trước khi tìm hiểu vấn đề bệnh tiểu đường có nên uống thuốc giảm cân hay không, chúng ta nên biết về một số thuốc giảm cân phổ biến hiện nay và cơ chế tác dụng của chúng. 

Theo đó, khi nhắc đến các thuốc hỗ trợ giảm cân, chúng ta sẽ không thể bỏ qua Phentermine (tên thương mại là Suprenza), một hoạt chất ức chế cảm giác thèm ăn và là chế phẩm được chỉ định rộng rãi nhất để hỗ trợ giảm cân. FDA Hoa Kỳ đã phê duyệt cho việc sử dụng Phentermine trong thời gian ngắn, thường là dưới 12 tuần, tuy nhiên sản phẩm này thực tế lại được người dùng sử dụng trong thời gian dài hơn quy định. Một số nghiên cứu cho thấy việc sử dụng Phentermine kéo dài từ 02 đến 24 tuần có thể giúp giảm trung bình khoảng 3.6kg cân nặng khi so sánh với nhóm dùng giả dược. Tuy nhiên cần lưu ý là hoạt chất này có thể gây ra một số tác dụng phụ, bao gồm rối loạn nhịp tim và huyết áp.

Hoạt chất kế tiếp được nhắc đến là Orlistat (tên thương mại là Xenical) với khả năng ức chế lipase, enzyme phá vỡ cấu trúc và giúp cơ thể hấp thụ chất béo tại đường ruột, do đó Orlistat sẽ giúp ngăn cản hấp thụ chất béo khi uống cùng hoặc sau bữa ăn khoảng 1 giờ. Một nghiên cứu cho thấy những người sử dụng Orlistat kết hợp chế độ dinh dưỡng hạn chế chất béo đã giảm trung bình 3.6kg so với nhóm giả dược. Tác dụng ngoại ý cần chú ý nhất khi dùng Orlistat là tình trạng tiêu chảy.

Lorcaserin (tên thương mại là Belviq) cũng là một thuốc giảm cân phổ biến với khả năng tác động lên các thụ thể tại não để làm người dùng cảm thấy no lâu hơn. Những người sử dụng Lorcaserin kết hợp với điều chỉnh chế độ ăn và tập thể dục đã giảm đến 3.2kg so với nhóm giả dược.

Qsymia là sản phẩm kết hợp giữa Phentermine (đã được nhắc đến ở phần trên) với Topiramate để gia tăng hiệu quả giảm cân. Nguyên nhân là vì Topiramate, bản chất là một thuốc chống động kinh, có tác dụng ngoại ý là gây giảm cân.

Bên cạnh các hoạt chất kể trên, một số loại thuốc điều trị bệnh đái tháo đường có thể hỗ trợ giảm cân, tuy nhiên chúng không được khuyến cáo sử dụng như một sản phẩm giảm cân đơn thuần. Ví dụ điển hình nhất là Metformin, loại thuốc được sử dụng rất phổ biến để điều trị bệnh tiểu đường tuýp 2. Metformin là hoạt chất thuốc nhóm Biguanid và hoạt động theo nhiều cơ chế để giảm nồng độ đường trong máu, tuy nhiên cho đến nay cơ chế gây giảm cân của Metformin vẫn chưa được xác định rõ ràng. Một số thuốc tiểu đường khác ở dạng tiêm cũng có tác dụng gây giảm cân, bao gồm Exenatide (tên thương mại là Byetta) và Liraglutide (tên thương mại là Victoza), thuộc nhóm thuốc chủ vận GLP-1. Cơ chế của nhóm thuốc này là kích thích tuyến tụy giải phóng insulin, qua đó làm giảm nồng độ glucose trong máu. Với tác dụng giảm cân, cơ chế của nhóm thuốc này là ức chế cảm giác thèm ăn kết hợp làm chậm quá trình rỗng dạ dày để bệnh nhân no lâu hơn.

2. Người bị tiểu đường uống thuốc giảm cân được không? 

Thừa cân hay béo phì ở bệnh nhân tiểu đường là một yếu tố góp phần gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, do đó giảm cân là một trong những mục tiêu điều trị quan trọng. Vậy người bị tiểu đường uống thuốc giảm cân được không? Câu trả lời là được, đặc biệt là với các thuốc vừa hỗ trợ giảm cân vừa kiểm soát đường huyết như Metformin. Một nghiên cứu cho thấy bệnh nhân tiểu đường sau khi sử dụng Metformin trong thời gian 2 năm đã giảm trung bình từ 2 đến 3kg cân nặng, tuy nhiên người dùng cần chú ý đến một số tác dụng ngoại ý của Metformin như hạ đường huyết và rối loạn tiêu hóa. 

Một số thử nghiệm khác trên bệnh nhân tiểu đường sử dụng Exenatide cho thấy họ đã giảm trung bình từ 1 đến 5kg cân nặng. Với Liraglutide, kết quả các nghiên cứu cho thấy người bệnh có thể giảm 5 đến 6kg khi sử dụng ở 2 mức liều khác nhau trong thời gian theo dõi là 56 tuần. Tuy nhiên với nhóm chủ vận GLP-1, người bệnh cần lưu một số tác dụng ngoại ý phổ biến như buồn nôn, ảnh hưởng chức năng thận và chức năng tuyến giáp.

Lorcaserin một loại thuốc giảm cân phổ biến, đã được nghiên cứu và cho thấy có khả năng làm giảm tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường, tuy nhiên cần chú ý đến tác dụng phụ hạ đường huyết khi sử dụng ở bệnh nhân tiểu đường. Với Qsymia, một số nghiên cứu cho thấy những người bị tiểu đường tuýp 2 khi sử dụng có thể giảm cân trung bình 6% so với nhóm giả dược.

3. Một số lưu ý khi dùng thuốc giảm cân cho người tiểu đường

Giảm cân là một trong những mục tiêu điều trị quan trọng với người bị tiểu đường, tuy nhiên việc dùng thuốc giảm cân cho người tiểu đường cần phải thận trọng và tuân theo chỉ định của bác sĩ. Việc sử dụng các chế phẩm giảm cân có thể gây ra nhiều tác dụng ngoại ý và thậm chí là tương tác với thuốc điều trị hạ đường huyết, ngoại trừ những trường hợp tận dụng tác dụng giảm cân của các thuốc điều trị đái tháo đường như Metformin, Exenatide hay Liraglutide.

Khi gặp phải các triệu chứng bất thường nghiêm trọng, như nhìn mờ, tăng cảm giác khát hoặc đói, tiểu nhiều, dễ bị nhiễm trùng, ngứa ran ở bàn tay/bàn chân, khó thở, lú lẫn hoặc các triệu chứng của hạ đường huyết (như buồn nôn, vã mồ hôi hoặc chóng mặt) trong thời gian dùng thuốc giảm cân, người bệnh cần liên hệ với bác sĩ để nhận được các biện pháp chăm sóc y tế phù hợp.

4. Hướng dẫn sử dụng thuốc giảm cân cho người tiểu đường

Vấn đề đầu tiên người bệnh tiểu đường cần xác định trước khi nghĩ đến các thuốc hỗ trợ giảm cân là xác định bản thân có cần giảm cân hay không. Một số bệnh nhân không hề thừa cân nên việc giảm cân là không cần thiết, thay vào đó chỉ cần duy trì cân nặng ổn định là được. Với bệnh nhân tiểu đường, việc xác định chỉ số BMI (Body Mass Index hay chỉ số khối cơ thể) là rất quan trọng, giới hạn bình thường là 18.5 đến 24.9. Định nghĩa thừa cân là khi chỉ số BMI lớn hơn 25 còn béo phì là trên 30. Khi đó người bệnh mới cần đến các biện pháp hỗ trợ giảm cân, đặc biệt là dùng thuốc.

Một vấn đề cần chú ý tiếp theo là cơ địa từng người bệnh vì không phải ai cũng có thể giảm cân như nhau, hay hiểu đơn giản là cơ thể mỗi người sẽ hấp thụ và chuyển hóa dinh dưỡng khác nhau tùy theo giới tính, tuổi và gen di truyền. Kèm theo đó, các bệnh lý nền cũng sẽ ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và tiểu đường chính là căn bệnh khiến người mắc tăng rủi ro thừa cân/béo phì và rối loạn mỡ máu.

Theo các chuyên gia, cách sử dụng thuốc giảm cân cho người tiểu đường an toàn và hiệu quả sẽ khác nhau ở mỗi người, do đó cách tốt nhất vẫn là tuân theo hướng dẫn của bác sĩ về liều lượng, cách dùng, thời gian dùng thuốc, đặc biệt là với các hoạt chất vừa giúp kiểm soát đường huyết vừa có tác dụng phụ gây giảm cân.

Bên cạnh đó, mặc dù hiện nay có rất nhiều loại thuốc giảm cân cho người tiểu đường, tuy nhiên biện pháp được khuyến cáo hàng đầu cho nhóm đối tượng nhạy cảm này vẫn là tập thể dục. Biện pháp này rất an toàn, vừa giúp đốt các calo thừa, tăng cơ và giảm mỡ, vừa giúp duy trì sức khỏe tim mạch. Tuy nhiên, người bệnh cần kiên trì vì những biện pháp này sẽ không giúp cân nặng giảm nhanh như các biện pháp khác.