Các tác nhân gây thoái hóa thần kinh sớm

1. Thoái hóa thần kinh là gì?

Thoái hóa thần kinh xảy ra khi gặp tình trạng tổn thương và phá huỷ dần dần các bộ phận thần kinh của cơ thể đặc biệt là vùng não. Quá trình thoái xảy diễn ra khá chậm và những ảnh hưởng hay hậu quả gây ra của thoái hoá xuất hiện khá muộn để có thể chẩn đoán được. 

Thoái hóa thần kinh có thể được tìm thấy trong não bộ với nhiều cấp độ khác nhau. Hơn nữa, không có cách nào có thể giúp đảo ngược quá trình thoái hoá nên các tế bào thần kinh cũng bị thoái hoá ngày càng nhanh. Vì thế, nếu gặp bệnh lý này sẽ khó có thể chữa khỏi được. Hai yếu tố chính góp phần cho quá trình thoái hoá diễn ra nhanh hơn chính là viêm nhiễm và stress oxy hóa.

Một số tình trạng thoái hóa thần kinh trong các bệnh liên quan như: 

• Bệnh liên quan đến sa sút trí tuệ: Những người mắc bệnh này sẽ gặp tình trạng tổn thương từ từ ở các vùng khác nhau trong não bộ làm cho các tế bào thần kinh ở các vùng não bị chết dần. Khi đó sẽ gây ra các triệu chứng và mức độ ảnh hưởng sẽ tùy thuộc vào vị trí bị thoái hoá. Chẳng hạn như bệnh Alzheimer, chứng mất trí nhớ vùng trán, bệnh não chấn thương mãn tính, mất trí nhớ thể Lewy hoặc bệnh liên quan đến tuổi tác như hệ viền, bệnh não TDP-43.
• Bệnh liên quan đến mất myelin thường do các tổn thương myelin hoặc mất hoàn toàn myelin. Bệnh có ảnh hưởng đến việc gửi cũng như chuyển tiếp các tín hiệu thần kinh, chẳng hạn như bệnh đa xơ cứng hoặc rối loạn phổ viêm tủy thị thần kinh. 
• Bệnh Parkinson là bệnh gây ra tổn thương các tế bào thần kinh cụ thể trong não bộ khiến cho sự quản lý và kiểm soát chính xác các hệ cơ trong cơ thể bị ảnh hưởng. 
• Bệnh thần kinh vận động là bệnh xảy ra khi tế bào thần kinh kiểm soát các chuyển động của cơ thể không thực hiện chức năng của nó hoặc hoàn toàn bị vô hiệu. Tình trạng này thường gặp ở bệnh xơ cứng teo cơ một bên hay bệnh liệt trên nhân tiến triển. 
• Bệnh Prion là bệnh mà do protein sai gây tổn thương nghiêm trọng thới não trong một thời gian ngắn. Hầu hết người bệnh không kiểm soát được cơ thể và khả năng sống sót rất thấp. Mặc dù vậy nguyên nhân của bệnh không rõ ràng. Bệnh có thể do di truyền. Thời gian sống của bệnh này có thể kéo dài từ 1 đến 10 năm.

Thoái hóa thần kinh thường gây ra những ảnh hưởng lớn tới não bộ cũng như chức năng của cơ quan này. Vì vậy, để giảm thiểu tỷ lệ mắc chứng bệnh này cần hiểu được các tác nhân gây bệnh thoái hóa thần kinh gồm những yếu tố nào. 

2. Các tác nhân nào gây thoái hóa thần kinh sớm?

Ai cũng có thể gặp tình trạng thoái hóa thần kinh trong cuộc đời. Tuy nhiên, với một số trường hợp có thể diễn ra sớm hơn do các tác nhân sau: 

• Tuổi tác: Đây là yếu tố theo tự nhiên, ai cũng phải trải qua những giai đoạn này. Tuổi càng lớn thì cơ hội tiến triển bệnh thoái hóa thần kinh càng nhiều. Một số bệnh thoái hóa thần kinh có thể bắt đầu sớm hơn so với tuổi của mỗi người , tuy nhiên, điều này không quá phổ biến. 
• Do di truyền: Nhiều bệnh nhân thoái hóa thần kinh lại có mối quan hệ chặt chẽ với các tiền sử bệnh lý của gia đình. Thông thường có thể do sự đột biến gen nào đó trong cơ thể khi di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh của các thành viên trong gia đình. Hơn nữa, ở một số trường hợp còn gặp tình trạng đột biến tự phát khi kết hợp với một gen nào đó trong cơ thể. 
• Do môi trường là yếu tố phát triển tình trạng thoái hóa thần kinh khi tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, hoá chất độc hại hoặc một số bệnh nhiễm trùng. Thậm chí môi trường sống, khu vực địa lý cũng có thể góp phần gây ra tình trạng thoái hóa thần kinh. Chẳng hạn như mức vitamin D được hấp thụ vào cơ thể cũng liên quan đến thần kinh, chứng mất trí nhớ, hoặc các bệnh tật khác. 
• Bệnh lý tiền căn có thể là yếu tố làm phát triển thoái hóa thần kinh khiến cho bệnh có thể trở nên nặng hơn. 
• Những thói quen sinh hoạt không lành mạnh có thể tác động đẩy nhanh quá trình thoái hóa thần kinh, chẳng hạn như ăn hoặc sử dụng các loại thực phẩm không lành mạnh như thực phẩm không đảm bảo, bia, rượu, thuốc lá….

• Một trong những yếu tố khá quan trọng có thể gây ra nhiều tác động tới quá trình phát triển thoái hóa thần kinh chính là protein trong cơ thể. Khi protein bất thường trong cơ thể sẽ gây ra độc hại với các tế bào thần kinh khiến cho tế bào thần kinh bị suy giảm chức năng hoặc vô hiệu hoàn toàn đồng thời khiến nhận thức suy giảm. Những protein có liên quan đến quá trình thoái hoá tế bào thần kinh bao gồm: Beta amyloid là một trong những protein chính có ảnh hưởng đến bệnh Alzheimer và cũng hiện diện cả trong chứng bệnh mất trí nhớ thể Lewy. Tau cùng với beta amyloid không chỉ tác động đến bệnh Alzheimer mà còn xuất hiện ở bệnh liệt siêu nhiên tiến triển, hội chứng corticobasal, hoặc các tình trạng thoái hoá thuỳ trán thái dương, não chấn thương mãn tính…Protein synuclein thường thấy trong bệnh Parkinson gây ra những thay đổi về nhận thức, chứng mất trí nhớ hoặc teo đa hệ thống. TDP-43 là một loại protein bất thường xuất hiện trong bệnh xơ cứng teo cơ một bên hoặc thoái hoá thuỳ trán, xơ cứng vùng đồi thị khiến cho sẹo tiến triển ở vùng này. Huntington là protein đột biến có trong bệnh Huntington.

3. Làm sao để ngăn chặn các tác nhân gây thoái hóa thần kinh sớm?

Mặc dù tình trạng thoái hóa thần kinh không thể phòng ngừa triệt để được, nhưng có thể áp dụng một số phương pháp giúp ngăn chặn các tác nhân gây thoái hóa thần kinh sớm nhằm giảm và cải thiện tình trạng cho người bệnh. Do bệnh thường có sự kết hợp của nhiều yếu tố nên để giảm được các yếu tố tác nhân cần thực hiện: 

Thực hiện chế độ ăn hợp lý khoa học

• Chế độ ăn cần cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, đặc biệt cho sự phát triển của tế bào thần kinh. Nên tăng cường các nhóm thực phẩm có hàm lượng omega 3 cao, ở trong cá hồi, cá mòi, cá thu…. cùng với rau xanh, quả chín. Đặc biệt lưu ý đến việc lựa chọn đa dạng các loại thực phẩm cho chế độ ăn để hạn chế được các tác nhân gây bệnh. 
• Nên tránh xa cafe, trà xanh hoặc socola đen. Những loại đồ ăn và đồ uống này đều không tốt cho hệ thần kinh. 
• Hạn chế sử dụng các thực phẩm giàu chất béo, thực phẩm ăn nhanh hoặc đồ hộp chế biến sẵn…
• Hạn chế ăn nhiều chất béo no không tốt cho cơ thể cũng như các tế bào thần kinh. 
• Không nên sử dụng quá nhiều đường hoặc tinh bột trong bữa ăn. 

Xây dựng chế độ sinh hoạt lành mạnh

• Người bệnh có thể hợp tác với bác sĩ trong suốt quá trình điều trị và theo dõi nhằm cải thiện tình trạng thoái hóa thần kinh. Trong trường hợp gặp bất kỳ biến chứng nào thì cần báo ngay cho bác sĩ. 
• Người bệnh nên xây dựng các bài tập luyện phù hợp với bản thân để giúp cơ thể được khỏe mạnh dẻo dai, đồng thời kiểm soát cân nặng dễ dàng hơn. 
• Luôn giữ tinh thần thoải mái, lạc quan, đồng thời kiểm soát các căng thẳng trong cuộc sống và công việc.

Nên mang theo các thiết bị bảo vệ đầu nhằm đảm bảo an toàn cho vùng đầu. Bởi vì các chấn thương ở vùng đầu đặc biệt là chấn thương sọ não thường có thể làm tăng nguy cơ mắc các chứng rối loạn thoái hóa thần kinh. 

Thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ để tránh hoặc duy trì các tình trạng bệnh mãn tính gây ảnh hưởng đến thoái hóa thần kinh. Hơn nữa, trong những lần kiểm tra này có thể giúp phát hiện các bệnh sớm hơn trong đó có thoái hóa thần kinh. 

Thoái hóa thần kinh thường do nhiều yếu tố trong đó có môi trường, di truyền, bệnh lý kèm theo… Tình trạng này không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể ngăn ngừa và cải thiện dần dần thông qua điều chỉnh thói quen, lối sống, và kết hợp với các phương pháp y khoa hiện đại. Mục tiêu của những can thiệp đối với thoái hóa thần kinh thường áp dụng là điều trị các triệu chứng và làm chậm quá trình tiến triển của tình trạng thoái hoá. 

Tài liệu tham khảo: Utswmed.org, My.clevelandclinic.org