Axit béo chuỗi ngắn ảnh hưởng đến sức khỏe và cân nặng như thế nào?

1. Axit béo chuỗi ngắn là gì ? Vi khuẩn đường ruột là gì ?

Axit béo chuỗi ngắn là axit béo mà trong cấu trúc phân tử có ít hơn 6 nguyên tử cacbon, được tạo ra bằng việc lên men chất xơ trong ruột kết của bạn bởi những lợi khuẩn có trong đường ruột. Chúng là nguồn năng lượng cho các tế bào lót bên trong niêm mạc đại tràng. Vì thế, axit béo chuỗi ngắn đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe đường tiêu hóa.

Axit béo chuỗi ngắn nếu không được sử dụng hết có thể bổ sung thêm calo cho nhu cầu hàng ngày của bạn. Ngoài ra, loại axit béo này cũng tham gia vào quá trình chuyển hóa các chất dinh dưỡng khác như carbs và chất béo.

Có 3 loại axit béo chuỗi ngắn phổ biến nhất trong cơ thể bạn là: axetat (C2), propionat (C3) và butyrat (C4), chiếm đến 95% tổng lượng chất béo.

Propionate tham gia vào quá trình sản xuất glucose tại gan và ruột non trong khi acetate có vai trò trong việc sinh năng lượng và tổng hợp lipid và butyrate lại là nguồn năng lượng ưa thích cho các tế bào lót ruột kết.

Số lượng vi khuẩn trong đường ruột, lượng thức ăn bạn tiêu thụ và thời gian thức ăn di chuyển trong hệ thống tiêu hóa là những yếu tố ảnh hưởng đến lượng axit béo chuỗi ngắn cơ thể bạn.

Trong khi đó, có rất nhiều loại vi sinh vật sống trong cơ thể bạn. Một số mang đến lợi ích cho bạn trong khi những loại khác lại gây rủi ro cho sức khỏe của bạn. Mặc dù vi khuẩn xâm chiếm khắp da và trong màng nhầy của bạn, nhưng nơi mà chúng tập trung nhiều nhất ở đường tiêu hóa của bạn.‌

Những lợi ích chính của vi khuẩn đường ruột bao gồm:

• Bảo vệ bạn chống lại mầm bệnh
• Điều chỉnh quá trình trao đổi chất, sản xuất hormone và chức năng miễn dịch
• Góp phần chuyển hóa thuốc
• Giao tiếp với hệ thống thần kinh trung ương của bạn
• Ảnh hưởng đến quá trình hoạt động của não bộ

2. Nguồn thực phẩm giàu axit béo chuỗi ngắn

Ăn nhiều trái cây, rau, các loại đậu và các thực phẩm giàu chất xơ khác có thể giúp bạn gia tăng hàm lượng axit béo chuỗi ngắn. Một nghiên cứu được thực hiện trên 153 người tham gia đã cho thấy việc ăn nhiều thực phẩm thực vật hơn có mối liên hệ tích cực với việc tăng mức độ axit béo chuỗi ngắn có trong phân.

Tuy nhiên, số lượng và loại chất xơ bạn ăn cũng sẽ ảnh hưởng đến số lượng và loại vi khuẩn có trong ruột của bạn, và điều này ảnh hưởng đến loại axit béo chuỗi ngắn được tạo ra. Các loại chất xơ sau đây được xem là tốt nhất để sản xuất axit béo chuỗi ngắn tại đại tràng:

• Inulin. Có trong atiso, hành tây, tỏi, tỏi tây, lúa mì, lúa mạch đen và măng tây.
• Fructo Oligosaccharide (FOS). FOS được tìm thấy trong các loại trái cây và rau quả như chuối, măng tây, hành, tỏi,...
• Tinh bột kháng. Ngũ cốc, lúa mạch, chuối xanh, gạo, đậu, các loại đậu là những nguồn giàu tinh bột kháng
• Pectin. Các nguồn pectin mà bạn nên dùng để tăng lượng axit béo chuỗi ngắn là táo, mơ, cà rốt, cam và các loại khác.
• Arabinoxylan. Arabinoxylan được tìm thấy nhiều trong hạt ngũ cốc và là chất xơ phổ biến nhất được tìm thấy trong cám lúa mì.
• Một số loại phô mai, sữa bò, bơ cũng chứa một lượng nhỏ axit béo chuỗi ngắn butyrate.

3. Axit béo chuỗi ngắn ảnh hưởng đến sức khỏe và cân nặng như thế nào ?

3.1. Axit béo chuỗi ngắn và bệnh tiểu đường

Một đánh giá về các bằng chứng đã báo cáo rằng butyrate có thể có những tác động tích cực ở cả động vật và người mắc bệnh tiểu đường loại 2. Trong khi đó, một bài đánh giá lại nhấn mạnh rằng dường như có sự mất cân bằng vi sinh vật đường ruột ở những người mắc bệnh tiểu đường. Chính vì thế, axit béo chuỗi ngắn có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu và cải thiện tình trạng kháng insulin ở những người mắc bệnh tiểu đường loại 2.

Axit béo chuỗi ngắn đã được chứng minh là làm tăng hoạt động của enzyme trong gan và mô cơ, giúp quản lý lượng đường trong máu tốt hơn. Trong khi đó, một nghiên cứu nhỏ trên những người trưởng thành bị thừa cân và béo phì không mắc bệnh tiểu đường đã nhận được 20 gam este inulin propionate mỗi ngày trong 42 ngày. Tình trạng kháng insulin của họ được cải thiện đáng kể và các dấu hiệu viêm toàn thân giảm so với nhóm đối chứng.

Một nghiên cứu khác cũng cho những kết quả tích cực tương tự khi nhận thấy rằng propionate có thể cải thiện chức năng tế bào beta và kích thích sản xuất insulin. Việc bổ sung butyrate cũng đã được chứng minh là cải thiện độ nhạy insulin.

Nhiều nghiên cứu khác trên người cũng đã báo cáo về mối liên hệ giữa chất xơ có thể lên men với việc cải thiện khả năng quản lý lượng đường trong máu và độ nhạy insulin.

3.2. Axit béo chuỗi ngắn giúp giảm cân

Như đã nói, vi sinh vật đường ruột có những tác động đáng kể đến quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng cũng như điều chỉnh năng lượng của cơ thể, nên chúng cũng có những mối liên quan đến sự phát triển của bệnh béo phì.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra các axit béo chuỗi ngắn có thể giảm béo bằng cách tăng cường đốt cháy lượng mỡ dư thừa trong cơ thể. Điều này giúp giảm số lượng axit béo tự do trong máu cũng như hạn chế sự tăng cân.

Để kiểm tra khả năng giúp giảm cân thực sự của các axit béo chuỗi ngắn, các nhà nghiên cứu đã cho những con chuột bị béo phì điều trị bằng Butyrat trong khoảng 5 tuần, kết quả ghi nhận rằng chúng đã giảm được 10% lượng mỡ trong cơ thể và 10.2 % trọng lượng cơ thể ban đầu. 

3.3. Axit béo chuỗi ngắn có thể bảo vệ chống lại một số rối loạn tiêu hóa

Bệnh tiêu chảy

Vi khuẩn đường ruột giúp chuyển hóa tinh bột kháng và pectin thành những axit béo chuỗi ngắn có lợi cho đường tiêu hóa, và chúng cũng có khả năng làm giảm tiêu chảy ở trẻ em .

Bệnh viêm ruột

Viêm loét đại tràng và bệnh Crohn là hai tình trạng thường gặp nhất khi nhắc đến viêm đường ruột, và đây đều được đặc trưng bởi sự viêm ruột mãn tính. Butyrate có đặc tính chống viêm đã được sử dụng để điều trị cả hai tình trạng này.

Các nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng, bổ sung butyrate và axetat làm giảm viêm ruột. Ngoài ra, ở những người có lượng axit béo chuỗi ngắn thấp hơn ghi nhận tình trạng viêm loét đại tràng thường xuyên hơn và dễ trở nên trầm trọng hơn.

Việc bổ sung vi khuẩn sản xuất butyrate đã được chứng minh là làm tăng đáng kể quá trình sản xuất butyrate và cải thiện tính toàn vẹn của hàng rào biểu mô tại đường tiêu hóa, đây là những lợi ích đáng kể của việc tăng cường tiêu thụ chất xơ.

Axit béo chuỗi ngắn và ung thư ruột kết

Axit béo chuỗi ngắn nhờ những tác dụng chống viêm cũng có khả năng trong việc ngăn ngừa và điều trị một số bệnh ung thư, chủ yếu là ung thư ruột kết hay ung thư đại tràng.

Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy rằng butyrate giúp giữ cho các tế bào ruột kết khỏe mạnh, ngăn chặn sự phát triển của các tế bào khối u và khuyến khích quá trình tiêu diệt tế bào ung thư trong ruột kết.

Mặc dù cơ chế đằng sau điều này vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng có vẻ như các axit béo chuỗi ngắn làm tăng khả năng bảo vệ của hàng rào biểu mô và ảnh hưởng đến việc sản xuất một số tế bào miễn dịch trong ruột kết.

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy mối liên hệ thuyết phục giữa chế độ ăn nhiều chất xơ và giảm nguy cơ ung thư ruột kết. Nhiều chuyên gia cho rằng việc sản xuất axit béo chuỗi ngắn có thể liên quan đến tác động tích cực này.

Như vậy, axit béo chuỗi ngắn được tạo bởi các lợi khuẩn đường ruột bằng cách lên men các chất xơ là một chất có lợi cho sức khỏe. Thực hiện một chế độ ăn giàu chất xơ để tăng cường hàm lượng các axit béo chuỗi ngắn là cách để bạn tăng cường sức khỏe, giảm cân lành mạnh cũng như phòng ngừa một số bệnh ung thư.