Tại sao mọi người trở nên thừa cân? Gen có ảnh hưởng gì không?

1. Tại sao mọi người có thể gặp tình trạng thừa cân, béo phì

Béo phì là vấn đề phức tạp với nhiều nguyên nhân và xảy ra khi lượng calo dư thừa được lưu trữ trong cơ thể dưới dạng chất béo. 

Những yếu tố giải thích nguyên nhân một người gặp tình trạng thừa cân béo phì:

1.1. Cân bằng hàm lượng calo tiêu thụ và calo tiêu hao

Sự cân bằng lượng calo được lưu trữ và đốt cháy phụ thuộc vào cấu trúc di truyền, mức độ hoạt động thể chất và mức tiêu hao năng lượng khi nghỉ ngơi của cơ thể (số lượng calo mà cơ thể đốt cháy khi nghỉ ngơi). Nếu cơ thể liên tục đốt cháy tất cả lượng calo tiêu thụ trong ngày, cơ thể sẽ duy trì được cân nặng. Nếu cơ thể tiêu thụ nhiều năng lượng (calo) hơn mức tiêu hao, cơ thể sẽ tăng cân.

Lượng calo dư thừa được lưu trữ khắp cơ thể dưới dạng chất béo. Cơ thể lưu trữ chất béo này trong các tế bào mỡ chuyên biệt (mô mỡ) - bằng cách phóng to các tế bào mỡ luôn hiện diện trong cơ thể hoặc bằng cách tạo ra nhiều tế bào mỡ hơn. Nếu bạn giảm lượng thức ăn ăn vào và tiêu thụ ít calo hơn mức đốt cháy hoặc nếu tập thể dục nhiều hơn và đốt cháy nhiều calo hơn, cơ thể sẽ giảm một số lượng mỡ dự trữ. Khi điều này xảy ra, các tế bào mỡ sẽ co lại cùng với vòng eo.

Giá trị năng lượng của thực phẩm được đo bằng đơn vị gọi là calo. Một người đàn ông hoạt động thể chất trung bình cần khoảng 2.500 calo mỗi ngày để duy trì cân nặng khỏe mạnh và một phụ nữ hoạt động thể chất trung bình cần khoảng 2.000 calo mỗi ngày. Lượng calo này nghe có vẻ cao nhưng bạn có thể dễ dàng tiếp cận được nếu ăn một số loại thực phẩm nhất định. Ví dụ: Ăn một chiếc bánh hamburger cỡ lớn mang đi, khoai tây chiên và sữa lắc có thể tổng cộng 1.500 calo - và đó chỉ là 1 bữa ăn. Để biết thêm thông tin, hãy đọc hướng dẫn của chúng tôi để hiểu về lượng calo.

Ngoài ra, nhiều người không đáp ứng được mức độ hoạt động thể chất được khuyến nghị cho người lớn, do đó lượng calo dư thừa tiêu thụ cuối cùng sẽ được lưu trữ dưới dạng chất béo trong cơ thể.

1.2. Thực hiện chế độ ăn kiêng 

Các yếu tố liên quan đến chế độ ăn uống và lối sống góp phần vào sự phát triển của béo phì và thừa cân. Một số trong những phổ biến nhất là:

• Ăn nhiều thức ăn chế biến sẵn hoặc thức ăn nhanh, là thực phẩm chứa nhiều chất béo và đường.
• Uống quá nhiều rượu và  rượu chứa rất nhiều calo.
• Ăn ở ngoài nhiều và thức ăn nấu ở nhà hàng có thể chứa nhiều chất béo và đường hơn.
• Ăn phần lớn hơn nhu cầu của cơ thể.
• Uống quá nhiều đồ uống có đường bao gồm nước ngọt và nước ép trái cây.
• Ăn uống thoải mái…Một số người có thể thoải mái ăn uống do nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến cuộc sống của họ như lòng tự trọng thấp hoặc tâm trạng thấp.
• Những thay đổi trong xã hội cũng khiến việc có một chế độ ăn uống lành mạnh trở nên khó khăn hơn. Thực phẩm nhiều calo ngày càng rẻ hơn, tiện lợi hơn và được quảng cáo, khuyến mãi rầm rộ.

1.3. Thực phẩm là một trong những nguyên nhân gây béo phì

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), người Mỹ đang ăn nhiều calo hơn so với những năm 1970. Từ năm 1971 đến năm 2000, trung bình một người đàn ông bổ sung thêm 168 calo vào khẩu phần ăn hàng ngày của mình, trong khi trung bình phụ nữ bổ sung thêm 335 calo mỗi ngày. Các chuyên gia cho rằng đó là sự kết hợp của việc tăng lượng sẵn có, khẩu phần ăn lớn hơn và nhiều thực phẩm có hàm lượng calo cao hơn.

Thực tế xung quanh chúng ta có khá nhiều đồ ăn sẵn. Bạn có thể mua đồ ăn nhẹ hoặc bữa ăn tại các điểm dừng nghỉ ven đường, cửa hàng tiện lợi 24 giờ, thậm chí cả phòng tập thể dục và câu lạc bộ sức khỏe. Người Mỹ đang chi tiêu nhiều hơn cho thực phẩm ăn ở ngoài: Năm 1970, chúng ta chi 27% ngân sách thực phẩm cho thực phẩm ở ngoài; đến năm 2006, tỷ lệ đó đã tăng lên 46%.

Vào những năm 1950, các nhà hàng thức ăn nhanh cung cấp 1 suất ăn duy nhất. Ngày nay, khẩu phần ăn đã tăng lên, một xu hướng đã lan sang nhiều loại thực phẩm khác, từ bánh quy và bỏng ngô cho đến bánh mì sandwich và bít-tết. Một khẩu phần khoai tây chiên điển hình của McDonald's chứa lượng calo nhiều gấp ba lần so với khi bắt đầu nhượng quyền thương mại. Một bữa ăn "siêu cỡ" có thể chứa 1.500–2.000 calo - tất cả lượng calo mà hầu hết mọi người cần cho cả ngày. Và nghiên cứu cho thấy mọi người thường sẽ ăn những gì trước mặt họ, ngay cả khi họ đã no. Không có gì ngạc nhiên khi chúng ta cũng đang ăn nhiều thực phẩm có hàm lượng calo cao hơn (đặc biệt là đồ ăn nhẹ có vị mặn, nước ngọt và pizza), những loại thực phẩm này sẵn có hơn nhiều so với các lựa chọn có hàm lượng calo thấp hơn như salad và trái cây nguyên quả. Trên thực tế, nghiên cứu cho thấy hàm lượng chất béo trong chế độ ăn uống của chúng ta thực sự đã giảm kể từ đầu những năm 1980. Nhưng nhiều loại thực phẩm ít chất béo lại có lượng calo rất cao vì chúng chứa một lượng lớn đường để cải thiện hương vị và cảm giác ngon miệng. 

1.4. Hay ăn vặt, xem ti vi và ít vận động

Một người trung bình xem tivi khoảng 4 giờ mỗi ngày, thì thói quen có liên quan đến thừa cân hoặc béo phì trong một số nghiên cứu. Dữ liệu từ Khảo sát kiểm tra sức khỏe và dinh dưỡng quốc gia - nghiên cứu dài hạn theo dõi sức khỏe của người Mỹ trưởng thành, nhận định rằng những người thừa cân và béo phì dành nhiều thời gian xem tivi và chơi trò chơi điện tử hơn những người có cân nặng bình thường. Xem tivi hơn 2 giờ mỗi ngày cũng làm tăng nguy cơ thừa cân ở trẻ em, ngay cả ở những trẻ mới 3 tuổi.

Một phần của vấn đề có thể là do mọi người đang xem tivi thay vì tập thể dục hoặc thực hiện các hoạt động khác đốt cháy nhiều calo hơn. (xem TV chỉ đốt cháy nhiều calo hơn một chút so với ngủ và ít hơn so với các hoạt động ít vận động khác như may vá hoặc đọc sách). Chương trình truyền hình trung bình kéo dài một giờ có khoảng 11 quảng cáo thực phẩm và đồ uống nhằm khuyến khích mọi người ăn uống. Và các nghiên cứu cho thấy ăn đồ ăn trước TV sẽ kích thích con người ăn nhiều calo hơn, đặc biệt là nhiều calo từ chất béo hơn. 

1.5. Căng thẳng và các vấn đề liên quan

Các chuyên gia về béo phì hiện nay tin rằng, một số khía cạnh khác nhau của xã hội có thể thúc đẩy việc tăng cân. Ví dụ nguyên nhân béo phì trong thời kỳ kinh tế - xã hội phát triển, ngày nay việc làm việc nhiều giờ và có những kỳ nghỉ ngắn hơn hoặc ít thường xuyên hơn. Ở nhiều gia đình, cả cha và mẹ đều đi làm, khiến gia đình khó có thời gian đi mua sắm, chuẩn bị và ăn những thực phẩm lành mạnh cùng nhau. Hoặc cha mẹ buộc trẻ phải đi chơi và tham gia các hoạt động có tổ chức, điều đó có nghĩa là trẻ sẽ ít hoạt động hơn và cha mẹ sẽ căng thẳng hơn. Áp lực thời gian thường khiến mọi người phải ăn nhanh hơn và giảm thời gian ngủ của một ngày,  cả hai điều này đều có thể góp phần làm tăng cân.

Một số nhà nghiên cứu cũng cho rằng chính hành động ăn uống thất thường và không lành mạnh có thể là một trong những nguyên nhân gây béo phì. Bằng chứng thần kinh chỉ ra rằng đồng hồ sinh học của não - máy điều hòa nhịp tim kiểm soát nhiều nhịp điệu hàng ngày khác trong cơ thể chúng ta - cũng có thể giúp điều chỉnh các tín hiệu đói và no. Những tín hiệu này sẽ giữ cho cân nặng ổn định và báo hiệu ăn khi lượng mỡ trong cơ thể giảm xuống dưới một mức nhất định hoặc khi cần nhiều mỡ trong cơ thể hơn (chẳng hạn như khi mang thai). Các kết nối chặt chẽ cơ chế tạo nhịp tim của não và trung tâm kiểm soát sự thèm ăn ở vùng dưới đồi cho thấy cảm giác đói và no bị ảnh hưởng bởi các tín hiệu thời gian. Các kiểu ăn uống không đều đặn có thể làm gián đoạn hiệu quả của những tín hiệu này theo cách thúc đẩy béo phì.

Tương tự, nghiên cứu cho thấy khi càng ngủ ít thì cơ thể càng có nhiều khả năng tăng cân. Thiếu ngủ có xu hướng phá vỡ các hormone kiểm soát cơn đói và thèm ăn và có thể là một trong những nguyên nhân gây béo phì. Trong một nghiên cứu năm 2004 với hơn 1.000 tình nguyện viên, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người ngủ ít hơn 8 tiếng mỗi đêm có lượng mỡ trong cơ thể cao hơn những người ngủ nhiều hơn và những người ngủ ít giờ nhất lại nặng cân nhất.

Căng thẳng và thiếu ngủ có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe tâm lý, cũng có thể ảnh hưởng đến chế độ ăn uống và sự thèm ăn. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng một số người ăn nhiều hơn khi bị trầm cảm, lo lắng hoặc các rối loạn cảm xúc khác. Ngược lại, bản thân thừa cân và béo phì có thể thúc đẩy rối loạn cảm xúc.

2. Gen có ảnh hưởng đến tình trạng thừa cân hay không?

2.1. Ảnh hưởng di truyền

Béo phì có phải do gen hay không? Cho đến nay, hơn 400 gen khác nhau được cho là có liên quan đến nguyên nhân gây thừa cân hoặc béo phì, mặc dù chỉ một số ít có vẻ là nguyên nhân chính. Gen góp phần gây ra béo phì bằng cách ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn, cảm giác no (cảm giác no), quá trình trao đổi chất, cảm giác thèm ăn, phân bổ mỡ trong cơ thể và xu hướng sử dụng việc ăn uống như một cách để đối phó với căng thẳng.

Mức độ ảnh hưởng của di truyền đối với chứng rối loạn cân nặng thay đổi khá nhiều ở mỗi người. Nghiên cứu cho thấy rằng đối với một số người, gen chỉ chiếm 25% nguy cơ thừa cân, trong khi đối với những người khác, ảnh hưởng của gen lên tới 70% đến 80%. 

2.2. Cân nặng của bạn phụ thuộc vào gen như thế nào

Gen có thể là tác nhân đáng kể gây ra bệnh béo phì nếu bạn có hầu hết hoặc tất cả các đặc điểm sau:

• Bạn đã bị thừa cân trong phần lớn cuộc đời.
• Một hoặc cả cha và mẹ của bạn hoặc một số họ hàng ruột thịt khác đều thừa cân đáng kể. Nếu cả bố và mẹ bạn đều béo phì thì khả năng bạn bị béo phì lên tới 80%.
• Bạn không thể giảm cân ngay cả khi tăng cường hoạt động thể chất và tuân thủ chế độ ăn ít calo trong nhiều tháng.

Các gen béo phì có thể đóng góp ít hơn nếu bạn có hầu hết hoặc tất cả các đặc điểm sau:

• Bạn bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi sự sẵn có của thực phẩm.
• Bạn thừa cân ở mức độ vừa phải, nhưng bạn có thể giảm cân khi thực hiện một chương trình tập luyện và ăn kiêng hợp lý.
• Bạn lấy lại cân nặng đã giảm trong kỳ nghỉ lễ, sau khi thay đổi thói quen ăn uống hoặc tập thể dục hoặc những lúc bạn gặp vấn đề về tâm lý hoặc xã hội.

Những trường hợp này cho thấy có khuynh hướng di truyền nặng nề, nhưng không quá nghiêm trọng đến mức bạn không thể vượt qua tình trạng này bằng một chút nỗ lực.

Những người có khuynh hướng béo phì do di truyền mạnh có thể không thể giảm cân bằng các hình thức ăn kiêng và tập thể dục thông thường. Ngay cả khi họ giảm cân, họ cũng ít có khả năng duy trì việc giảm cân. Đối với những người có khuynh hướng di truyền rất mạnh, sức mạnh ý chí tuyệt đối không có hiệu quả trong việc chống lại xu hướng thừa cân. Thông thường, những người này chỉ có thể duy trì việc giảm cân khi có sự hướng dẫn của bác sĩ có thể phải dùng thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật nhất.

Chỉ riêng gen không thể giải thích được sự gia tăng nhanh chóng của tỷ lệ thừa cân béo phì. Mặc dù khuynh hướng thừa cân do di truyền rất khác nhau ở mỗi người, nhưng sự gia tăng chỉ số khối cơ thể dường như phổ biến, xảy ra ở tất cả các nhóm nhân khẩu học. Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của những thay đổi trong môi trường góp phần gây ra đại dịch thừa cân và béo phì.

Ngày nay, nếu muốn giảm cân hiệu quả, bạn có thể tham khảo liệu pháp tiêu hao năng lượng. Phương pháp này sử dụng vitamin & khoáng chất để thúc đẩy sự chuyển hóa mỡ theo cơ chế tự nhiên, không gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Trước khi thực hiện, bạn sẽ được đánh giá sức khỏe tổng thể và bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ giảm cân phù hợp với từng người dựa trên kết quả xét nghiệm cơ bản như xét nghiệm máu, chỉ số khối cơ thể (BMI). Trong suốt quá trình thực hiện liệu trình sẽ luôn có bác sĩ theo sát, lên kế hoạch dinh dưỡng và tập luyện phù hợp với thể trạng của từng người.