Cholecystokinin (CCK) là một loại hormone tiêu hóa được sản xuất chủ yếu ở niêm mạc tá tràng và phần trên của ruột non. Hormone này thuộc nhóm peptide đường ruột và đóng vai trò quan trọng trong quy trình tiêu hóa và điều hòa cảm giác no.
Cholecystokinin được phát hiện lần đầu vào những năm 1928 và được đặt tên dựa trên chức năng chính: “chole” nghĩa là mật, “cyst” nghĩa là túi mật, “kinin” nghĩa là hoạt động gây co bóp. Hormone này kích thích túi mật co bóp để giải phóng mật vào ruột non, hỗ trợ tiêu hóa chất béo và protein.
Theo nghiên cứu của Rehfeld, 2017 (Physiological Reviews), CCK không chỉ tham gia tiêu hóa mà còn tác động lên hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến cảm giác no, giảm cảm giác thèm ăn và điều hòa lượng thức ăn tiêu thụ.
Cholecystokinin (CCK) là một hormone peptide quan trọng, đóng vai trò chủ chốt trong tiêu hóa thức ăn và điều hòa cảm giác no. Hormone này thực hiện nhiều chức năng thông qua tác động lên túi mật, tuyến tụy, dạ dày và hệ thần kinh trung ương.
Cơ chế hoạt động của Cholecystokinin như sau:
Khi thức ăn giàu chất béo và protein đi vào tá tràng, các tế bào I ở niêm mạc tá tràng và ruột non sẽ tiết ra CCK. Hormone này gắn vào thụ thể CCK-A trên túi mật, làm túi mật co bóp và đẩy mật vào tá tràng. Mật tiết ra có nhiệm vụ tiêu hóa chất béo, giúp enzyme lipase dễ dàng phân giải lipid. Nhờ cơ chế này, cơ thể có thể hấp thu chất béo và các vitamin tan trong dầu như A, D, E và K một cách hiệu quả.
Nghiên cứu của Liddle, 1997, Gastroenterology cho thấy CCK gắn vào thụ thể CCK-A kích thích túi mật co bóp, đồng thời làm tăng bài tiết enzym tụy. Theo Rehfeld, 2017, Physiological Reviews, CCK đóng vai trò trung tâm trong điều hòa sự bài tiết mật và enzyme tiêu hóa chất béo.
CCK cũng tác động lên tuyến tụy bằng cách gắn vào thụ thể CCK-A trên tế bào tuyến tụy, từ đó kích thích bài tiết các enzyme tiêu hóa như protease, lipase và amylase vào tá tràng. Những enzyme này đóng vai trò phân giải protein, lipid và carbohydrate, giúp cơ thể hấp thu dưỡng chất tối ưu.
Trong nghiên cứu của Gibbs et al., 1973, Nature, tiêm CCK vào người làm tăng đáng kể sự tiết enzyme tụy, chứng minh vai trò quan trọng của CCK trong quá trình tiêu hóa.
Ức chế làm rỗng dạ dày
Ngoài tác dụng tiêu hóa trực tiếp, CCK còn làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày. Khi dạ dày co bóp chậm hơn, thức ăn lưu lại lâu hơn ở ruột non, giúp tăng thời gian tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất. Cơ chế này xảy ra thông qua tác động lên thụ thể CCK-A và hệ thần kinh nội tạng, làm giảm co bóp dạ dày và tăng trương lực cơ vòng môn vị.
Cholecystokinin còn là một neuropeptide, gửi tín hiệu đến não bộ để điều hòa cảm giác no. Khi được tiết vào máu, CCK gắn vào thụ thể CCK-B (CCK2) ở hypothalamus và hạch não vagus, báo hiệu cho não rằng cơ thể đã no, từ đó giảm cảm giác thèm ăn và lượng thức ăn tiêu thụ. Đây là cơ chế quan trọng giúp cơ thể kiểm soát cân nặng và năng lượng.
Nghiên cứu của Gibbs, Young & Smith, 1973, Nature cho thấy tiêm Cholecystokinin vào tĩnh mạch người trưởng thành làm giảm lượng thức ăn đáng kể. Covasa & Ritter, 1998, Physiology & Behavior cũng chứng minh rằng CCK phối hợp với tín hiệu vagus từ ruột gửi thông tin đến não, tạo cảm giác no nhanh và duy trì sự thèm ăn ở mức kiểm soát.
Việc rối loạn hoặc thiếu hụt Cholecystokinin có thể tác động đáng kể đến sức khỏe và liên quan đến nhiều bệnh lý. Dưới đây là các ảnh hưởng cụ thể:
Ảnh hưởng đến tiêu hóa và chuyển hóa
CCK được tiết ra chủ yếu từ các tế bào I trong ruột non khi có thức ăn giàu chất béo hoặc protein đi vào. Hormone này kích thích:
Thiếu hụt CCK hoặc thụ thể CCK-A có thể dẫn đến rối loạn tiêu hóa, khó hấp thu chất béo và vitamin tan trong dầu, gây mệt mỏi, giảm cân không rõ nguyên nhân và thiếu hụt dinh dưỡng. Ví dụ, một nghiên cứu trên chuột của Rehfeld (2004) chứng minh rằng khi loại bỏ thụ thể CCK-A, động vật có xu hướng ăn nhiều hơn nhưng hấp thu chất béo kém hơn.
Vai trò trong điều hòa cảm giác no và cân nặng
CCK còn tác động lên hệ thần kinh trung ương thông qua thụ thể CCK-B, gửi tín hiệu đến vùng hạ đồi, giúp tạo cảm giác no sau bữa ăn. Nghiên cứu lâm sàng trên người (Rolls et al., 2000) chỉ ra rằng tiêm CCK làm giảm lượng thức ăn tiêu thụ, chứng minh vai trò của hormone này trong kiểm soát cân nặng.
Rối loạn CCK có thể góp phần vào béo phì hoặc ăn uống vô độ, do cơ chế no bị suy giảm.
Liên quan đến một số bệnh lý
Việc rối loạn hoặc thiếu hụt Cholecystokinin có thể góp phần làm gia tăng:
Duy trì mức CCK hợp lý giúp cơ thể hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, kiểm soát cân nặng và hỗ trợ chức năng thần kinh. Dưới đây là những cách tự nhiên giúp tăng hoặc cân bằng hormone này:
Ăn thực phẩm giàu protein và chất béo lành mạnh
CCK được tiết ra khi thức ăn giàu protein và chất béo đi vào ruột. Do đó, trong chế độ ăn hàng ngày bạn nên ưu tiên:
Ăn nhiều bữa nhỏ, tránh ăn quá nhanh
Ăn từ từ và nhai kỹ giúp CCK được tiết ra đều đặn, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và kiểm soát lượng thức ăn. Khi thức ăn được nhai kỹ, enzym tiêu hóa và hormone CCK có thời gian phản ứng với sự xuất hiện của chất béo và protein trong ruột non, từ đó gửi tín hiệu “no” đến não sớm hơn. Một nghiên cứu của Holt và cộng sự (1992) trên 20 người khỏe mạnh cho thấy những người ăn chậm hơn 30% so với bình thường có lượng CCK huyết tương tăng trung bình 15–20%, đồng thời giảm lượng thức ăn tiêu thụ trong bữa ăn kế tiếp khoảng 10%.
Ngược lại, ăn quá nhanh có thể làm giảm cảm giác no, khiến cơ thể nạp quá nhiều calo trước khi CCK kịp phát tín hiệu. Điều này giải thích phần nào lý do tại sao thói quen ăn vội vã thường liên quan đến tăng cân và rối loạn tiêu hóa nhẹ.
Kết hợp chất xơ trong chế độ ăn
Chất xơ hòa tan từ rau củ, trái cây, yến mạch giúp làm chậm quá trình tiêu hóa và kéo dài thời gian thức ăn ở ruột non. Thức ăn lưu lại lâu hơn trong ruột tạo điều kiện cho các tế bào I tiết CCK liên tục, giúp tăng cảm giác no và giảm lượng thức ăn tiêu thụ.
Một nghiên cứu của Slavin (2013) chỉ ra rằng việc bổ sung khoảng 25–30 g chất xơ mỗi ngày có thể làm tăng mức CCK huyết tương từ 10–15% sau bữa ăn, đồng thời giúp kiểm soát cân nặng hiệu quả hơn. Chất xơ hòa tan còn có lợi cho vi sinh đường ruột, gián tiếp cải thiện cân bằng hormone tiêu hóa, bao gồm cả CCK.
Thực phẩm chứa nhiều đường và tinh bột tinh chế có thể ức chế phản ứng tiết CCK, làm giảm cảm giác no và dẫn đến ăn quá mức. Thí nghiệm trên động vật cho thấy bữa ăn nhiều đường làm giảm nồng độ CCK huyết tương từ 20–25% so với bữa ăn giàu protein và chất béo lành mạnh (Noble et al., 2008).
Thay vào đó, ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến như rau củ, trái cây, các loại hạt và ngũ cốc nguyên hạt giúp CCK hoạt động hiệu quả, đồng thời hỗ trợ hấp thu chất dinh dưỡng và kiểm soát cân nặng.
Duy trì lối sống lành mạnh và vận động đều đặn
Tập thể dục vừa phải, như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc yoga khoảng 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần, giúp cân bằng hormone, bao gồm CCK và các hormone liên quan đến cảm giác đói – no như ghrelin. Một nghiên cứu của Thackray et al. (2015) trên người trưởng thành cho thấy tập thể dục cường độ vừa tăng mức CCK huyết tương trung bình 12% sau bữa ăn, đồng thời giảm cảm giác thèm ăn.
Giấc ngủ đủ và đều đặn cũng rất quan trọng. Thiếu ngủ kéo dài có thể làm giảm nhạy cảm của các thụ thể CCK trong não, dẫn đến tăng cảm giác thèm ăn và nguy cơ tăng cân. Nghiên cứu của Spiegel et al. (2004) chỉ ra rằng ngủ 4–5 giờ/đêm trong một tuần làm tăng đáng kể lượng calo tiêu thụ và giảm mức hormone no, bao gồm CCK.
Nhìn chung, Cholecystokinin đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa tiêu hóa, kiểm soát cảm giác no và ảnh hưởng đến nhiều chức năng sinh lý khác của cơ thể. Việc nắm vững kiến thức về Cholecystokinin là gì không chỉ hữu ích cho việc cải thiện chế độ ăn mà còn góp phần nâng cao nhận thức về sức khỏe tổng thể.
2
Bài viết hữu ích?
Bài viết hữu ích?
2
Bài viết hữu ích?
Copyright @
2025 DripCare.
All rights reserved
