Trầm cảm rối loạn lưỡng cực là gì? Dấu hiệu và hướng điều trị hiệu quả

Trầm cảm rối loạn lưỡng cực là gì?

Trầm cảm rối loạn lưỡng cực là một dạng rối loạn tâm thần đặc trưng bởi sự dao động cực độ trong cảm xúc, năng lượng và hành vi. Người mắc bệnh có thể trải qua hai trạng thái trái ngược nhau: Giai đoạn hưng cảm (mania) – tràn đầy năng lượng, nói nhiều, mất ngủ nhưng không thấy mệt, tự tin quá mức và giai đoạn trầm cảm – buồn bã, mất hứng thú, cảm thấy vô vọng và kiệt sức.

Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), rối loạn lưỡng cực được xếp vào nhóm rối loạn khí sắc (mood disorders) và có nguyên nhân liên quan đến sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh trong não như serotonin, dopamine và norepinephrine.

Điểm đặc biệt là giai đoạn trầm cảm trong rối loạn lưỡng cực có thể giống hệt trầm cảm đơn thuần, khiến việc chẩn đoán dễ nhầm lẫn. Tuy nhiên, người bệnh lưỡng cực thường có tiền sử từng trải qua giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ (hypomania) – dấu hiệu giúp bác sĩ phân biệt hai dạng bệnh.

Triệu chứng của bệnh trầm cảm lưỡng cực

Triệu chứng của bệnh trầm cảm lưỡng cực thường xuất hiện theo từng giai đoạn với hai thái cực cảm xúc rõ rệt – hưng cảm và trầm cảm. Mỗi giai đoạn có biểu hiện riêng, đôi khi đan xen khiến người bệnh và người thân khó nhận biết.

Giai đoạn hưng cảm (Mania hoặc Hypomania):

• Cảm xúc phấn khích, vui vẻ quá mức hoặc dễ cáu gắt vô cớ.
• Nói nhanh, suy nghĩ dồn dập, có nhiều ý tưởng cùng lúc.
• Giảm nhu cầu ngủ nhưng vẫn tràn đầy năng lượng.
• Tự tin thái quá, đánh giá sai khả năng bản thân.
• Hành động bốc đồng như chi tiêu vô độ, tham gia hoạt động mạo hiểm.

Giai đoạn trầm cảm:

• Buồn bã kéo dài, mất hứng thú với mọi hoạt động.
• Mệt mỏi, thiếu năng lượng, rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều).
• Giảm tập trung, khó ra quyết định.
• Cảm giác tội lỗi, vô giá trị hoặc tuyệt vọng.
• Trong trường hợp nặng, có thể xuất hiện ý nghĩ hoặc hành vi tự tử.

Để chẩn đoán bệnh trầm cảm lưỡng cực, người bệnh phải từng trải qua ít nhất một giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, xen kẽ với giai đoạn trầm cảm. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này có ý nghĩa quan trọng giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, hạn chế tái phát và giúp người bệnh duy trì cuộc sống ổn định hơn.

Các loại trầm cảm rối loạn lưỡng cực là gì?

Trầm cảm rối loạn lưỡng cực được chia thành nhiều loại khác nhau dựa trên mức độ dao động cảm xúc và tần suất xuất hiện các giai đoạn hưng cảm – trầm cảm. Rối loạn lưỡng cực bao gồm bốn dạng chính:

Rối loạn lưỡng cực loại I (Bipolar I Disorder):

Đặc trưng bởi ít nhất một giai đoạn hưng cảm kéo dài tối thiểu 7 ngày, có thể nghiêm trọng đến mức cần nhập viện. Người bệnh cũng thường trải qua các giai đoạn trầm cảm kéo dài trên 2 tuần. Đây là dạng nặng nhất và dễ nhận biết nhất.

Rối loạn lưỡng cực loại II (Bipolar II Disorder):

Người bệnh có giai đoạn trầm cảm rõ rệt, xen kẽ với giai đoạn hưng cảm nhẹ (hypomania) – cảm xúc phấn khích, hoạt động nhiều hơn bình thường nhưng vẫn kiểm soát được. Dạng này dễ nhầm với trầm cảm đơn thuần vì giai đoạn hưng cảm nhẹ thường bị bỏ qua.

Rối loạn khí sắc chu kỳ (Cyclothymic Disorder):

Là dạng dao động cảm xúc nhẹ và kéo dài (ít nhất 2 năm ở người lớn, 1 năm ở trẻ em), trong đó các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm không đủ tiêu chuẩn để chẩn đoán Bipolar I hoặc II. Tuy nhiên, nếu không điều trị, bệnh có thể tiến triển thành dạng nặng hơn.

Nguyên nhân gây rối loạn lưỡng cực

Nguyên nhân gây bệnh trầm cảm lưỡng cực đến nay vẫn chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu khoa học cho thấy bệnh hình thành do sự kết hợp giữa yếu tố sinh học, di truyền và môi trường. Cụ thể:

• Yếu tố di truyền: Rối loạn lưỡng cực có tính di truyền mạnh, với nguy cơ mắc bệnh ở người có người thân ruột thịt bị lưỡng cực cao gấp 4–6 lần so với người bình thường.
• Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh: Não bộ của người mắc bệnh thường có rối loạn trong hệ thống dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin và dopamine – những chất chịu trách nhiệm điều chỉnh cảm xúc, giấc ngủ và động lực. Sự mất cân bằng này khiến cảm xúc dao động cực độ giữa hưng phấn và trầm cảm.
• Cấu trúc và hoạt động não bất thường: Các nghiên cứu hình ảnh học (MRI, fMRI) cho thấy vùng vỏ trán và hạch nền – khu vực điều khiển hành vi và cảm xúc – hoạt động khác thường ở người bị rối loạn lưỡng cực, góp phần gây nên biến động khí sắc.
• Yếu tố môi trường và tâm lý: Căng thẳng kéo dài, chấn thương tâm lý, thiếu ngủ hoặc lạm dụng chất kích thích (rượu, ma túy, caffeine) có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng hơn các giai đoạn bệnh.
• Nội tiết tố và sinh lý học: Thay đổi hormone, đặc biệt trong thời kỳ dậy thì, sau sinh hoặc tiền mãn kinh, cũng có thể ảnh hưởng đến sự ổn định cảm xúc, làm tăng nguy cơ khởi phát rối loạn lưỡng cực.

Bệnh rối loạn lưỡng cực có nguy hiểm không? Có chữa khỏi được không?

Rối loạn lưỡng cực là một bệnh lý tâm thần nghiêm trọng nhưng có thể kiểm soát được nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Mức độ nguy hiểm của bệnh không chỉ nằm ở những thay đổi cảm xúc thất thường, mà còn ở tác động lâu dài đến sức khỏe tinh thần, thể chất và các mối quan hệ xã hội.

Bệnh trầm cảm rối loạn lưỡng cực có thể gây ra:

• Nguy cơ tự sát cao: Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 15–20% người mắc rối loạn lưỡng cực từng có ý định hoặc hành vi tự sát, đặc biệt trong giai đoạn trầm cảm nặng.
• Ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống: Người bệnh dễ mất việc làm, học tập sa sút, gặp rắc rối trong các mối quan hệ do hành vi bốc đồng hoặc cảm xúc thất thường.
• Tổn hại sức khỏe thể chất: Căng thẳng mãn tính và rối loạn giấc ngủ kéo dài có thể dẫn đến tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch và suy giảm hệ miễn dịch.

 Hiện nay, bệnh chưa thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát ổn định lâu dài bằng phác đồ điều trị phù hợp. Liệu trình thường bao gồm:

• Thuốc ổn định khí sắc (như lithium, valproate, lamotrigine) giúp điều hòa cảm xúc.
• Thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc an thần nhẹ, sử dụng theo chỉ định bác sĩ.
• Liệu pháp tâm lý (CBT, trị liệu nhận thức – hành vi) giúp người bệnh học cách nhận biết và kiểm soát cảm xúc.
• Lối sống lành mạnh: Ngủ đủ giấc, ăn uống điều độ, tập thể dục nhẹ và tránh chất kích thích.

Với sự hỗ trợ từ bác sĩ chuyên khoa tâm thần, người mắc bệnh trầm cảm lưỡng cực có thể sống khỏe mạnh, làm việc bình thường và giảm đáng kể số lần tái phát. Điều quan trọng nhất là không tự ý ngưng thuốc hoặc giấu bệnh, vì việc điều trị liên tục và theo dõi định kỳ chính là chìa khóa giúp bệnh được kiểm soát hiệu quả.

Hiểu rõ trầm cảm rối loạn lưỡng cực là gì không chỉ giúp chúng ta nhận diện sớm những dấu hiệu bất thường về cảm xúc, mà còn mở ra hướng điều trị kịp thời, hiệu quả. Đây là căn bệnh tâm lý phức tạp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu người bệnh được hỗ trợ đúng cách, kết hợp giữa thuốc, liệu pháp tâm lý và lối sống lành mạnh.