Quá trình lão hóa não ở người diễn ra thế nào?

1. Lão hóa não là gì? Xảy ra ở đối tượng nào và thời điểm nào?

Lão hoá tế bào não là tình trạng suy giảm về khối lượng, thể tích cũng như các chức năng của não. Lão hóa não bộ được đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng nhận thức như trí nhớ, khả năng học tập, làm việc, sự chú ý, tốc độ khả năng xử lý công việc cũng như chức năng điều hành quản lý của con người. Ở một số người sự suy giảm này có thể phát triển thành suy giảm nhận thức nhẹ, làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ, suy giảm nhận thức và các bệnh thoái hóa não.

Trong những năm đầu đời của con người, não hình thành hơn một triệu kết nối thần kinh mới mỗi giây. Thể tích của não tăng lên khoảng 90% so với thể tích ở tuổi trưởng thành vào năm 6 tuổi. Não bắt đầu co lại ở độ tuổi 30, 40 tuổi và với một tốc độ co rút thậm chí còn nhanh hơn so với tuổi 60. Quá trình phát triển của não bộ như sau:

• Độ dày của vỏ não, lớp ngoài nhăn nheo của não, đạt đỉnh điểm vào khoảng 2 tuổi - vùng này tham gia vào các quá trình như nhận thức, ngôn ngữ và ý thức.
• Khối lượng chất xám, đại diện cho tổng số tế bào não, đạt đỉnh điểm ở thời thơ ấu khoảng 7 tuổi.
• Chất trắng, được tạo thành từ các kết nối giữa các tế bào thần kinh cho phép các vùng não giao tiếp nhanh chóng, đạt khối lượng cao nhất vào khoảng 30 tuổi và bắt đầu suy giảm ở tuổi trưởng thành sau này.
• Thể tích não thất, khoang chứa đầy chất lỏng trong não, tăng nhanh ở tuổi lớn hơn - kích thước não thất lớn hơn có liên quan đến một số bệnh thoái hóa thần kinh.

Vậy quá trình lão hóa não xảy ra ở đối tượng nào? Lão hóa não là một quá trình suy giảm thể tích và chức năng liên quan đến tuổi tác. Tuy nhiên, ngoài tuổi già thì có rất nhiều yếu tố nguy cơ làm thúc đẩy quá trình lão hóa tế bào não như:

• Huyết áp cao và mỡ máu gây giảm lưu lượng máu lưu thông đến não, làm giảm lượng máu cung cấp cho hoạt động của tế bào não gây ảnh hưởng đến sự lão hoá não bộ. Từ đó sẽ làm mô não bị tổn thương và suy giảm chức năng.
• Đường huyết cao và tình trạng đề kháng insulin ngoại biên sẽ dẫn đến tình trạng lão hóa não nhanh hơn. 
• Chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ăn nhiều muối và hạn chế ăn rau xanh trái cây cũng làm thúc đẩy quá trình lão hoá não. Trong thịt đỏ có hàm lượng lớn các khoáng chất như đồng và sắt. Những khoáng chất này có thể gây hại cho não nếu tích tụ trong cơ thể dài và vượt quá mức. Lượng muối cao làm tăng huyết áp, làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong não, làm suy giảm lưu lượng máu trong mô não và tăng nguy cơ lão hóa não bộ.
• Việc tập luyện thể dục thể thao thường xuyên sẽ giúp mô não sản xuất nhiều ti thể hơn. Chúng có vai trò quan trọng trong cân bằng nội môi canxi và chuyển hóa tế bào thần kinh. Nếu bạn ít tập luyện thể dục thể thao sẽ làm tăng nguy cơ lão hóa não và suy giảm nhận thức.
• Hút thuốc lá, bia rượu làm giảm thể tích chất trắng trong não, gây teo não, làm giảm truyền tín hiệu giữa các vùng khác nhau trong não, dẫn đến suy giảm và rối loạn các chức năng của não, thúc đẩy sớm quá trình lão hóa não.
• Não bộ cũng như cơ thể của chúng ta cần được thư giãn sau những giờ làm việc học tập áp lực và căng thẳng. Nếu bạn không nghỉ ngơi hoặc nghỉ ngơi quá ít, ngủ không đủ giấc, thức quá khuya, thường xuyên suy nghĩ, stress lo lắng và áp lực sẽ làm thúc đẩy sự thoái hoá các tế bào thần kinh và làm tăng nhanh quá trình lão hoá não.

Những đối tượng có các yếu tố nguy cơ kể trên đều là những đối tượng dễ xảy ra quá trình lão hóa não sớm hơn so với người không có các yếu tố nguy cơ.

2. Quá trình lão hóa não ở người diễn ra thế nào?

Quá trình lão hóa não bao gồm sự thay đổi về thể tích, khối lượng cũng như chức năng của não bộ.

2.1 Thể tích và khối lượng não

Khối lượng não: Khi lão hóa não, khối lượng não giảm tổng thể theo tuổi tác, tuy nhiên các vùng não chịu trách nhiệm về chức năng nhận thức như thùy trán và hồi hải mã - co lại nhiều hơn các vùng khác. Thuỳ trán là những thùy lớn nhất trong não con người và là trung tâm kiểm soát hành vi cảm xúc cũng như ngôn ngữ của con người. Hồi hải mã đóng một vai trò quan trọng trong củng cố trí nhớ ngắn hạn cũng như dài hạn. Khi mắc bệnh Alzheimer cũng như một số bệnh suy giảm trí nhớ, hồi hải mã thường là một trong những vùng bị tổn thương đầu tiên.

Mật độ vỏ não: Vỏ não của chúng ta - nơi chứa các tế bào thần kinh cũng sẽ mỏng đi theo tuổi tác. Vỏ não mỏng đi thường thấy rõ rệt nhất ở thùy trán và các phần của thùy thái dương. Thể tích của vỏ não giảm đi dẫn đến giảm các kết nối thần kinh, điều này có thể góp phần khiến quá trình xử lý nhận thức chậm hơn.

Chất trắng: Chất trắng bao gồm các sợi trục có myelin có vai trò truyền tín hiệu thần kinh giữa các tế bào não. Theo tuổi tác myelin co lại và làm chậm quá trình xử lý và giảm chức năng nhận thức. 

Hệ thống dẫn truyền thần kinh: Não bắt đầu sản xuất ra các hóa chất khác nhau ảnh hưởng đến chất dẫn truyền thần kinh, cuối cùng dẫn đến lão hóa não và suy giảm chức năng nhận thức.

2.2 Về chức năng

Khi não bị lão hóa sẽ gây ra rối loạn một số chức năng quan trọng như:

• Trí nhớ: Người lớn tuổi bình thường có thể giỏi lưu giữ ký ức, kỷ niệm cũng như thông tin mà họ đã có được trước đó, nhưng họ có thể mất nhiều thời gian hơn để lấy lại chúng. Khả năng thực hiện các thao tác đã biết vẫn ổn định. Tuy nhiên, người lớn tuổi thường cần nhiều thời gian để tìm hiểu, học hỏi và thực hành hơn một quy trình mới và tạo ra trí nhớ về quy trình đó. Người lớn tuổi có thể mất nhiều thời gian hơn hoặc gặp khó khăn hơn khi quản lý tài chính, giải quyết các vấn đề phức tạp hoặc cân nhắc các quyết định phức tạp. Sự suy giảm trí nhớ theo từng giai đoạn có thể khiến người lớn tuổi hay quên hơn một chút và cũng thường bỏ quên những việc mà lẽ ra họ phải làm.
• Tốc độ xử lý: Tốc độ xử lý của con người giảm dần theo tuổi tác. Điều này thường bắt đầu ở giai đoạn đầu tuổi trưởng thành, vì vậy khi mọi người ở độ tuổi 70 hoặc 80, tốc độ xử lý sẽ giảm đáng kể so với tốc độ ở độ tuổi 20. Bên cạnh đó người lớn tuổi cần nhiều thời gian hơn để tiếp thu thông tin và hình thành phản ứng thích hợp và xử lý chúng so với người trẻ tuổi. Đặc biệt, đối với những việc đòi hỏi não phải liên tục chú ý và xử lý nhiều thông tin đồng thời nhanh chóng hình thành các phản ứng thích hợp (như lái xe) gây nhiều khó khăn cho người lớn tuổi.
• Tập trung chú ý: Khi già đi, người lớn tuổi thường dễ mất tập trung và bị phân tâm bởi tiếng ồn, sự lộn xộn về hình ảnh hoặc tình huống bận rộn. Họ cũng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc thực hiện nhiều nhiệm vụ hoặc chuyển đổi giữa các nhiệm vụ khi họ già đi.
• Khả năng điều hành: Những người lớn tuổi bình thường vẫn có thể thực hiện các nhiệm vụ chức năng điều hành, nhưng họ sẽ không thực hiện tốt như khi còn trẻ.

3. Có thể can thiệp chủ động vào quá trình lão hóa não ở người để làm chậm không? Vì sao?

Quá trình lão hóa não là một quá trình tất yếu của con người khi già đi, chúng ta không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, bên cạnh yếu tố tuổi già thì còn có rất nhiều yếu tố nguy cơ khác thúc đẩy quá trình lão hóa sớm hơn. Vì vậy, việc bạn chủ động phòng ngừa cũng như cải thiện sớm các yếu tố nguy cơ này giúp nâng cao sức khỏe toàn diện góp phần trẻ hóa não bộ và làm chậm quá trình suy giảm trí nhớ cũng như lão hóa não.

Để chủ động can thiệp làm chậm quá trình lão hóa não, bạn cần lưu ý các vấn đề sau:

• Cải thiện chỉ số huyết áp, mỡ máu cũng như đường huyết bằng thuốc kết hợp với chế độ ăn, tập luyện thể lực và lối sống lành mạnh.
• Thay đổi chế độ ăn khoa học. Hạn chế lượng thịt đỏ, các chất béo ngọt, cơm trắng, gạo trắng, thức ăn nhanh, chế biến sẵn. Tăng cường cá, các loại ngũ cốc nguyên cám, nguyên hạt, rau xanh trái cây bổ sung thêm vitamin, khoáng chất và các chất có lợi cho trí não. Tiêu thụ lượng muối trong chế độ ăn ở mức cho phép.
• Bổ sung thực phẩm chứa nhiều vitamin B12, omega-3. Đây là những chất có lợi cho não bộ, phòng ngừa suy giảm trí nhớ, nhận thức và lão hóa não.
• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao ít nhất 30 phút/lần và 5 lần/tuần. Tùy vào sức khỏe, điều kiện sống bạn có thể chọn đi bộ, chạy bộ, bơi lội, yoga, xe đạp, dưỡng sinh..
• Tránh xa thuốc lá và khói thuốc loại, các loại chất kích thích. Kiểm soát lượng bia rượu đưa vào cơ thể ở mức cho phép
• Ngủ đủ 8 tiếng/ngày và không thức khuya. Tránh suy nghĩ, áp lực căng thẳng kéo dài. Hãy thư giãn đầu óc sau những giờ làm việc căng thẳng bằng những việc yêu thích như nghe nhạc, đọc sách, chơi game, đánh đàn..

Như vậy, quá trình lão hóa não xảy ra ở người là một quy luật tất yếu của tự nhiên. Có nhiều yếu tố nguy cơ thúc đẩy sớm quá trình lão hóa não. Vì vậy, việc bạn chủ động thay đổi lối sống, sinh hoạt kết hợp với chế độ ăn lành mạnh sẽ góp phần làm chậm quá trình lão hóa não của bạn.

Nguồn: washingtonpost.com - verywellmind.com