Chụp CT não đã trở thành một công cụ không thể thiếu trong việc chẩn đoán và điều trị các vấn đề liên quan đến não cũng như hệ thần kinh. Với sự tiến bộ của công nghệ y tế, chúng ta đã được chứng kiến sự phát triển đáng kể trong việc định hình rõ ràng và chi tiết bề mặt cũng như cấu trúc bên trong của não. Vậy chụp CT não là gì, khi nào cần chụp CT não và những hình ảnh chụp CT não mang lại những giá trị gì cho bác sĩ và bệnh nhân?
Chụp CT não, còn được gọi là chụp CT sọ não, là một quy trình chẩn đoán hình ảnh sử dụng công nghệ chụp cắt lớp vi tính (computed tomography - CT) để tạo ra hình ảnh cắt ngang chi tiết của các cấu trúc trong não. Đây là một công cụ chẩn đoán không xâm lấn và không đau, cung cấp thông tin có giá trị về cấu trúc não, mạch máu và bất kỳ bất thường hoặc bệnh lý nào.
Trong quá trình chụp CT não, bệnh nhân nằm trên bàn khám và chùm tia X của máy CT quay quanh đầu, thu được nhiều hình ảnh từ các góc độ khác nhau. Những hình ảnh này sau đó được máy tính xử lý để tạo ra các lát cắt chi tiết của não. Bác sĩ chẩn đoán hình ảnh hoặc các bác sĩ chuyên khoa thần kinh sẽ diễn giải những hình ảnh này để xác định bất kỳ sự bất thường nào, chẳng hạn như khối u, chảy máu, nhiễm trùng, đột quỵ hoặc các rối loạn não khác.
Hình 1. Chụp CT não giúp chẩn đoán các tình trạng bệnh lý sọ não
Chụp CT não cung cấp một số lợi thế khiến chúng trở thành một công cụ chẩn đoán có giá trị và được sử dụng rộng rãi trong các tình huống y tế khác nhau:
Hình ảnh nhanh: Chụp CT não có thể được thực hiện nhanh chóng, khiến chúng đặc biệt hữu ích trong các tình huống khẩn cấp, chẳng hạn như chấn thương đầu hoặc các triệu chứng thần kinh cấp tính, trong đó việc đánh giá kịp thời là rất quan trọng để quản lý bệnh nhân.
Trực quan hóa chi tiết: Chụp CT cung cấp hình ảnh cắt ngang chi tiết của não, cho phép các bác sĩ có một cái nhìn trực quan về cấu trúc bên trong não, mạch máu và các bất thường tiềm ẩn với độ phân giải cao.
Quy trình không xâm lấn: Chụp CT não không xâm lấn, có nghĩa là chúng không yêu cầu bất kỳ vết rạch phẫu thuật hoặc dụng cụ nào được đưa vào cơ thể. Điều này giảm thiểu sự khó chịu của bệnh nhân và giảm nguy cơ biến chứng liên quan đến thủ thuật xâm lấn.
Tính linh hoạt: Chụp CT não có thể được sử dụng để đánh giá nhiều tình trạng não, bao gồm chấn thương đầu, đột quỵ, khối u não, nhiễm trùng và các rối loạn thần kinh khác nhau. Họ có thể cung cấp thông tin có giá trị để lập kế hoạch chẩn đoán và điều trị chính xác.
Có sẵn rộng rãi: Máy quét CT có sẵn ở nhiều cơ sở chăm sóc sức khỏe, bao gồm cả bệnh viện và trung tâm chẩn đoán hình ảnh, giúp cho một số lượng lớn bệnh nhân có thể chụp CT não.
Hiệu quả về chi phí: So với một số phương thức hình ảnh khác, chẳng hạn như MRI, chụp CT thường tiết kiệm chi phí hơn, điều này có thể mang lại lợi ích cho bệnh nhân và hệ thống chăm sóc sức khỏe.
Khả năng tương thích với các trường hợp cấp cứu: Máy chụp CT thường có tại các khoa cấp cứu, cho phép đánh giá nhanh bệnh nhân chấn thương đầu hoặc các triệu chứng thần kinh cấp tính, giúp đưa ra quyết định điều trị kịp thời.
Khả năng tương thích với một số tình trạng y tế: Chụp CT não thường được dung nạp tốt và phù hợp với những bệnh nhân mắc một số tình trạng y tế, chẳng hạn như máy điều hòa nhịp tim hoặc cấy ghép kim loại, có thể bị chống chỉ định khi chụp MRI.
Mặc dù có những ưu điểm này, điều quan trọng cần lưu ý là chụp CT não liên quan đến việc tiếp xúc với bức xạ ion hóa, điều này có thể gây lo ngại, đặc biệt đối với hình ảnh lặp đi lặp lại hoặc thường xuyên. Các bác sĩ sẽ cân nhắc cẩn thận lợi ích của thủ thuật so với các rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt đối với nhóm bệnh nhân nhạy cảm như trẻ em và phụ nữ mang thai. Trong một số trường hợp, các phương thức hình ảnh thay thế, chẳng hạn như MRI, có thể được sử dụng khi ưu tiên tránh tiếp xúc với bức xạ.
2. Khi nào cần chụp CT não?
Vậy khi nào cần chụp CT não? Có thể cần chụp CT não trong các tình huống lâm sàng khác nhau để đánh giá và chẩn đoán các tình trạng ảnh hưởng đến não và các cấu trúc xung quanh. Một số chỉ định phổ biến cho chụp CT não bao gồm:
Chấn thương đầu: Chụp CT não thường được thực hiện ngay sau khi bị thương ở đầu để đánh giá vết nứt hộp sọ, chảy máu não (xuất huyết não) hoặc dập não.
Đánh giá đột quỵ: Chụp CT não có thể giúp xác định loại đột quỵ, thiếu máu cục bộ (do tắc nghẽn mạch máu trong não) hay xuất huyết (do chảy máu từ các mạch máu bị vỡ) và mức độ tổn thương não.
Nghi ngờ có khối u não: Chụp CT não có thể hình dung và mô tả đặc điểm của các khối u não, giúp xác định vị trí, kích thước và ảnh hưởng của chúng đối với các cấu trúc não xung quanh.
Các triệu chứng thần kinh: Có thể chỉ định chụp CT não cho những bệnh nhân có các triệu chứng thần kinh dai dẳng hoặc không giải thích được, chẳng hạn như đau đầu, chóng mặt, co giật hoặc suy nhược, để điều tra các bất thường tiềm ẩn ở não.
Nhiễm trùng: Chụp CT não có thể phát hiện nhiễm trùng não, chẳng hạn như áp xe hoặc viêm màng não, có thể xuất hiện với các triệu chứng như sốt, lú lẫn và đau đầu dữ dội.
Theo dõi các tình trạng mãn tính: Đối với những bệnh nhân đã biết về các tình trạng não, chẳng hạn như khối u não, não úng thủy hoặc chứng phình động mạch, có thể thực hiện chụp CT định kỳ để theo dõi tiến triển của bệnh và hiệu quả điều trị.
Thay đổi trạng thái tinh thần: Chụp CT não thường là một phần của quá trình chẩn đoán cho những bệnh nhân có thay đổi đột ngột về trạng thái tinh thần, nhầm lẫn hoặc không phản ứng.
Cấp cứu thần kinh: Trong các tình huống khẩn cấp, chẳng hạn như nghi ngờ chảy máu nội sọ hoặc thiếu sót thần kinh tiến triển nhanh, chụp CT là cần thiết để đánh giá và ra quyết định ngay lập tức.
Đánh giá trước phẫu thuật: Trước một số ca phẫu thuật não, chụp CT cung cấp thông tin chi tiết về giải phẫu não và giúp hướng dẫn lập kế hoạch phẫu thuật.
Chấn thương: Chụp CT có thể được sử dụng để đánh giá chấn thương ở mặt, hộp sọ hoặc xoang, đôi khi có thể liên quan đến não.
Quyết định thực hiện chụp CT não dựa trên biểu hiện lâm sàng, tiền sử bệnh của bệnh nhân và nhu cầu đánh giá thêm về não. Trong một số trường hợp, các phương thức hình ảnh khác, chẳng hạn như MRI (Chụp cộng hưởng từ), có thể được sử dụng như một phương pháp kiểm tra thay thế hoặc bổ sung để đánh giá chi tiết hơn. Điều cần thiết đối với các bác sĩ là cân nhắc cẩn thận lợi ích của quy trình so với các rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt khi xem xét việc chụp ảnh lặp lại hoặc thường xuyên do tiếp xúc với bức xạ ion hóa trong chụp CT.
Hình 2. Các triệu chứng đau đầu không rõ nguyên nhân là một chỉ định chụp CT não
3. Cách xem hình ảnh chụp CT não
Mô tả hình ảnh chụp CT não liên quan đến việc cung cấp phân tích chi tiết và có hệ thống về các cấu trúc khác nhau và các phát hiện quan sát được trong hình ảnh. Dưới đây là các bước để mô tả hiệu quả hình ảnh chụp CT não:
Định hướng: Bắt đầu bằng cách xác định hướng của hình ảnh chụp CT. Các lát cắt dọc trục (ngang), sagittal (cạnh nhau) hay coronal (từ trước ra sau) là cách để cho người đọc bắt đầu định hướng cho các hình ảnh chụp CT não.
Cấu trúc não: Mô tả các cấu trúc giải phẫu bình thường có thể nhìn thấy trong hình ảnh. Chúng có thể bao gồm bán cầu não, tiểu não, thân não, tâm thất và các không gian xung quanh não (không gian dưới nhện và tâm thất).
Biến thể mật độ: Quan sát và mô tả các biến thể mật độ của các cấu trúc não khác nhau. Trong chụp CT não, các mô khác nhau có mật độ khác nhau, được hiển thị dưới dạng các sắc thái xám khác nhau. Ví dụ, xương có màu trắng, trong khi mô não có màu xám và dịch não tủy có màu đen.
Phát hiện bất thường: Nếu có bất kỳ phát hiện bất thường nào, chẳng hạn như khối choáng chỗ, xuất huyết hoặc vùng có mật độ thấp hoặc cao, hãy mô tả vị trí, kích thước, hình dạng và bất kỳ tác động xung quanh nào đối với các cấu trúc não lân cận.
Sự dịch chuyển đường giữa của não: Nếu có, hãy mô tả bất kỳ sự dịch chuyển đường giữa nào, trong đó các cấu trúc của một bán cầu bị dịch chuyển sang một bên so với bên kia. Sự dịch chuyển đường giữa có thể là một dấu hiệu của sự gia tăng áp lực nội sọ.
Cấu trúc mạch máu: Xác định và mô tả các mạch máu chính có thể nhìn thấy trong hình ảnh, chẳng hạn như động mạch cảnh trong, động mạch não giữa và vòng tròn Willis.
Cấu trúc xương: Đánh giá và mô tả tính toàn vẹn của xương sọ, tìm kiếm bất kỳ vết nứt, khuyết tật hoặc bất thường nào.
Não thất: Kiểm tra kích thước và hình dạng của não thất và bể chứa (khoảng chứa đầy dịch não tủy) xem có phình to hoặc tích tụ chất lỏng bất thường không.
Tóm tắt: Cung cấp một bản tóm tắt tổng thể về các phát hiện, đề cập đến bất kỳ bất thường đáng kể nào hoặc các phát hiện tiêu cực thích hợp có thể góp phần vào biểu hiện hoặc triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân.
So sánh (nếu có): Nếu có sẵn các bản chụp CT trước đây để so sánh, hãy đề cập đến bất kỳ thay đổi hoặc tiến triển nào trong các phát hiện theo thời gian.
Các báo cáo về hình ảnh chụp CT não được thông báo cho các bác sĩ chẩn đoán hình ảnh hoặc bác sĩ chuyên khoa thần kinh, từ đó họ sẽ giải thích các kết quả cho bệnh nhân và đề xuất các kế hoạch điều trị thích hợp.
Chụp CT não là một công cụ quan trọng, hiệu quả trong việc đánh giá và chẩn đoán các vấn đề liên quan đến não và hệ thần kinh. Khả năng tạo ra những hình ảnh chi tiết và rõ ràng giúp chẩn đoán chính xác các khối u não, chấn thương, đột quỵ, nhiễm trùng cùng nhiều căn bệnh khác. Phương pháp này đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường chất lượng chăm sóc sức khỏe và cải thiện dự đoán lâm sàng cho bệnh nhân. Mặc dù cần cân nhắc kỹ lưỡng về việc sử dụng tia X, sự tiến bộ trong công nghệ y tế sẽ tiếp tục nâng cao hiệu suất và an toàn của chụp CT não, hứa hẹn mang đến lợi ích to lớn cho sức khỏe và chất lượng cuộc sống của hàng triệu người trên khắp thế giới.
